ΕΛ/ΛΑΚ | creativecommons.gr | mycontent.ellak.gr |
freedom

Η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Ανοιχτά Δεδομένα

Στις 12 Δεκεμβρίου 2011 η Ευρωπαϊκή  Επιτροπή ανακοίνωσε το όραμα της για τη νέα στρατηγική ανοιχτών δεδομένων στην  Ευρώπη. Σκοπός της νέας στρατηγικής είναι σύμφωνα με την Επιτροπή να βρεθεί η  ΕΕ σε ηγετική θέση παγκοσμίως όσον αφορά την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα., να δωθεί  ώθηση στον ακμάζοντα κλάδο της αγοράς δεδομένων  η οποία αναμένεται ότι κάθε χρόνο θα αποφέρει στην οικονομία της ΕΕ οικονομική ώθηση ύψους 40μ εκατ. ευρώ και τέλος να ενισχυθεί η διαφάνεια και η λογοδοσία σε ολόκληρη την Ε.Ε.

Προτού δούμε όμως τις δυνατότητες και τις προοπτικές που ανοίγονται με την ανακοίνωση της Επιτροπής, ας δούμε κάποιες βασικές διευκρινιστικές σκέψεις και ένα ιστορικό της παρούσας Ευρωπαϊκής νομοθεσίας που θα φανούν χρήσιμα στη συνέχεια.

 

Η Έννοια και το δυναμικό των Ανοιχτών Δημόσιων Δεδομένων

Ο όρος Ανοιχτά Δημόσια Δεδομένα (Open Public Data) χρησιμοποιείται για να αναφερθούμε σε δεδομένα ή σύνολα δεδομένων που αφορούν το συλλογικό γίγνεσθαι  και  για τα οποία υφίσταται μια συνειδητή και συνεπής πολιτική η οποία επιτρέπει την ελεύθερη διάθεση και επαναχρησιμοποίηση τους.

Η δημόσια διοίκηση παράγει ή συλλέγει καθημερινά σύνολα δεδομένων , τα οποία αφορούν την οικονομική και κοινωνική ζωή των πολιτών. Η ελεύθερη διάθεση των δεδομένων αυτών υποστηρίζεται όλο και πιο συχνά τόσο από διεθνή παραδείγματα όσο και από τον δημόσιο διάλογο που διεξάγεται. Βρισκόμαστε ακόμα στις απαρχές , σε όρους κλιμάκωσης και δημοσιότητας  , του κινήματος για τα Ανοιχτά Δημόσια Δεδομένα. Ωστόσο , εδώ και μερικά χρόνια , το ζήτημα λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερη προσοχή σε σχέση με το παρελθόν ενώ  αξιόλογες πρωτοβουλίες έχουν ήδη  δρομολογηθεί τόσο σε τοπικό , όσο και σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις , στην Ευρώπη μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό των δεδομένων που παράγουν οι κυβερνητικές υπηρεσίες και οργανισμοί , τελικά επαναχρησιμοποιούνται. Η αξιοποίηση των επικοινωνιακών και τεχνολογικών δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο , δημιουργεί νέες προοπτικές για την αξιοποίηση των δημοσίων δεδομένων που αν συνδυαστούν με πιο ανοιχτές πολιτικές πρόσβασης μπορούν να δώσουν νέα δυναμική στην κοινωνία της πληροφορίας.

Το άνοιγμα των δεδομένων συμβάλλει στην επίτευξη τουλάχιστον  τριών διαφορετικών στόχων :  (α) στην διαφάνεια της διοίκησης και την ενίσχυση της δημοκρατικής συμμετοχής  , (β) στην ενίσχυση της καινοτομίας και της γνώσης , και (γ) στην καλύτερη λειτουργία της ίδιας της διοίκησης.

 

Η οδηγία PSI (2003/98/ΕΚ)

Μέχρι σήμερα στην Ε.Ε , η πολιτική διάθεσης Δημοσίων Δεδομένων καθορίζεται από την οδηγία 2003/98/ΕΚ , πιο γνωστή ως οδηγία PSI (Public Sector Information)  με την οποία θεσμοθετείται σε όλα τα κράτη-μέλη ο ελάχιστος βαθμός εναρμόνισης ως προς την διάθεση και χρήση των δημοσίων δεδομένων.

Η γενική αρχή που διέπει την οδηγία PSI αναφέρεται στην μέριμνα εκ μέρους των κρατών μελών προκειμένου να διευρυνθεί η πρόσβαση στα δημόσια έγγραφα. Βάσει αυτής , στις περιπτώσεις που επιτρέπεται η περαιτέρω χρήση εγγράφων (φυσικών ή ηλεκτρονικών)  τα οποία ευρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημόσιου τομέα, τα έγγραφα αυτά πρέπει να είναι επαναχρησιμοποιήσιμα για εμπορικούς ή μη εμπορικούς σκοπούς  , και όπου αυτό είναι δυνατόν, να διατίθενται με ηλεκτρονικά μέσα.

Όσον αφορά στην επιβολή τελών για τη  παροχή δεδομένων του δημοσίου τομέα , η οδηγία ορίζει μια μέγιστη αποζημίωση ( η οποία ορίζεται περιγραφικά ως το κόστος συλλογής, παραγωγής, αναπαραγωγής και διάδοσής τους, συμπεριλαμβανομένης μιας εύλογης απόδοσης της επένδυσης ) και προτείνει ένα μοντέλο αποτίμησης του κόστους βασισμένο σε παράγοντες όπως το τεχνικό κόστος συγκέντρωσης και διάθεσης των δεδομένων.

Η συνεισφορά της οδηγίας PSI στην ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής αγοράς δεδομένων δεν ήταν πάντως αυτή που αρχικά ανέμενε η Ευρωπαϊκή επιτροπή.  Σχεδιάστηκε και εκδόθηκε ως προϊόν έντονου συμβιβασμού σε μια εποχή που πολλά κράτη μέλη ήταν ιδεολογικά μη πρόθυμα να απεμπολήσουν το μονοπώλιο που επί χρόνια ασκούσαν επί της δημόσιας πληροφορίας. Έτσι από το πρώτο άρθρο της οδηγίας εισάγεται ένα μεγάλο εύρος εξαιρέσεων  σχετικά με την υποχρέωση εφαρμογής της οδηγίας. Τα προβλήματα που παρουσιάζει η οδηγία PSI είναι αρκετά , τα σημαντικότερα εκ των οποίων είναι τα εξής :

  • Η οδηγία δεν εισάγει καμία υποχρέωση σχετικά με την δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης δημοσίων εγγράφων , αλλά απαιτεί να υπάρχει σε κάθε μέλος μια εθνική πολιτική σχετική με την δυνατότητα αυτή , χωρίς όμως να προσδιορίζει ελάχιστες απαιτήσεις από την πλευρά των δημοσίων οργανισμών ή/και δυνατότητες για τους πολίτες. Ουσιαστικά η οδηγία αφήνει στον εθνικό νομοθέτη την απόφαση σχετικά με το έαν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση δημοσίων εγγράφων.
  • Η πρόβλεψη της οδηγίας που επιτρέπει στα κράτη-μέλη να αρνηθούν την πρόσβαση σε πληροφορία , εφόσον το ισχύον εθνικό δίκαιο απαιτεί την ύπαρξη νόμιμου συμφέροντος για την πρόσβαση σε έγγραφα ή δεδομένα
  • Η χρήση του όρου ‘Δημόσια Έγγραφα΄σε μια εποχή που αυτά αποτελούν υποσύνολο μόνο του όγκου της διακινούμενης πληροφορίας.
  • Η οδηγία αγνοεί τον όρο ‘Δημόσια Δεδομένα’  δηλαδή των στοιχείων εκείνων  που δεν έχουν μετασχηματιστεί ακόμα σε πληροφορία , περιέχουν όμως δυνητικά υψηλό πληροφοριακό δυναμικό.
  • Εισάγει ένα πλήθος εξαιρέσεων που σε ορισμένες περιπτώσεις ουσιαστικά οδηγούν σε  δυνατότητα άρνησης παροχής πληροφοριών. Για παράδειγμα υπάρχουν ρητές εξαιρέσεις για τα δεδομένα από δημόσια χρηματοδότηση που αφορούν ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς και ερευνητικούς φορείς ή και για δεδομένα Δημοσίων Μέσων Ενημέρωσης.

Στη χώρα μας η οδηγία ενσωματώθηκε σχεδόν αυτούσια στο εθνικό δίκτυο με τον Νόμο 3448/2Προσθήκη006 , στον οποίο γίνεται αναφορά σε όλες τις εξαιρέσεις υποχρέωσης παροχής πρόσβασης σε πληροφορία , τις οποίες προβλέπει η αρχική οδηγία.

 

Η αναθεωρημένη Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Δημόσια Δεδομένα

Η Ψηφιακή Ατζέντα για το 2010-2020 , είχε ήδη έχει θέσει κάτω από τον πρώτο πυλώνα της (Ενιαία Ψηφιακή Αγορά) , τη δράση για την υποχρέωση των δημοσίων φορέων να δώσουν πλήρη πρόσβαση στα δημόσια δεδομένα που κατέχουν. Στα πλαίσια αυτά , είχε συμπεριλάβει ως στόχο την αναθεώρηση της οδηγίας PSI (By 2012, review the Directive on Re-Use of Public Sector Information, notably its scope and principles on charging for access and use.)

Πριν από λίγες μέρες , η επίτροπος Neelie Kroes ανακοίνωσε την νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Ανοιχτά Δεδομένα.

Στην ανακοίνωση της Επιτροπής συνοψίζονται τα βασικά σημεία της νέας στρατηγικής :

  • Αποτελεί πλέον γενικός κανόνας  ότι τα δεδομένα που είναι προσβάσιμα και δίνονται από τους δημόσιους φορείς μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν για οποιοδήποτε χρήση, εμπορική ή μη, εκτός αν προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα τρίτων.
  • Οι δημόσιοι οργανισμοί δε θα πρέπει να χρεώνουν περισσότερο κόστος από αυτό που απαιτείται για την αίτηση των δεδομένων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα δεδομένα θα πρέπει να διατίθενται δωρεάν, ή σχεδόν δωρεάν (στο λεγόμενο οριακό κόστος , το οποίο για τα ψηφιακά δεδομένα προσεγγίζει το μηδέν).
  • Τα δεδομένα θα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε τέτοια δομή έτσι ώστε να αναγνωρίζονται απ’ όλους, αλλά και σε μορφή κατανοητή από τους υπολογιστές έτσι ώστε να είναι δυνατή η επαναχρησιμοποίησή τους (ουσιαστικά αναφέρεται σε μηχανικά αναγνώσιμα και κατανοητά πρότυπα) .
  • Θα οριστεί ρυθμιστής ο οποίος θα διασφαλίζει την τήρηση των παραπάνω αρχών.
  • Οι κανόνες του 2003 που αφορούν την επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων θα επεκταθούν σε βιβλιοθήκες, μουσεία και αρχεία. (Επομένως για τους συγκεκριμένους οργανισμούς δεν θα ισχύει ο γενικός κανόνας της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης)

Στην ανακοίνωση σκιαγραφούνται επίσης τα πρακτικά βήματα που δρομολογούνται , πέρα από τις όποιες νομοθετικές παρεμβάσεις.

  1. Το 2012 θα αρχίσει να λειτουργεί δικτυακή πύλη η οποία θα καταστήσει εύκολα προσβάσιµες και εύχρηστες τις πηγές δεδοµένων της Επιτροπής και των άλλων ευρωπαϊκών θεσµικών οργάνων και οργανισµών. Παράλληλα, θα εντοπιστούν και θα προωθηθούν ορισµοί µεταδεδοµένων µε υψηλό δυναµικό περαιτέρω χρήσης.
  2. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί µε τα κράτη µέλη, φορείς του δηµόσιου τοµέα και περιφερειακούς φορείς συγκέντρωσης δεδοµένων µε σκοπό τη συγκρότηση πανευρωπαϊκής  δικτυακής πύλης δεδοµένων, η οποία θα αρχίσει να λειτουργεί το 2013 και θα προσφέρει άµεση πρόσβαση σε επιλεγµένο φάσµα συνόλων δεδοµένων από όλη την ΕΕ.

Χρηματοδοτικά Εργαλεία

Στα πλαίσια της ανακοίνωσης της νέας στρατηγικής για τα Ανοιχτά Δεδομένα στην Ευρώπη , έγινε και αναφορά στα χρηματοδοτικά εργαλεία που θα στηρίξουν την προσπάθεια για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων πανευρωπαϊκά.  Πιο συγκεκριμένα η επιτροπή προτείνει :

  • Χρηματοδότηση για την έρευνα σε τεχνολογίες διαχείρισης δεδομένων , μέσω του 7ου προγράμματος πλαισίου  για την περίοδο 2011-2013. Η χρηματοδότηση για την περίοδο μετά το 2014 θα συνεχιστεί μέσω του προγράμματος  Horizon 2020 , το οποίο πρόκειται να αποτελέσει  το βασικό χρηματοδοτικό μέσο εφαρμογής για την επίτευξη του Innovation Union, τη ναυαρχίδα της πρωτοβουλίας Ευρώπη 2020.
  • Χρηματοδότηση για την δημιουργία αποθετηρίων και δικτυακών πυλών δεδομένων , μέσω του προγράμματος ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας  CIP  (2011-2013) και στην συνέχεια μέσω του εργαλείου «Συνδέοντας την Ευρώπη»  (Connecting Europe Facility , CEF)  , το οποίο αποτελεί πρόταση της επιτροπής για τον προϋπολογισμό του 2014 και συμπεριλαμβάνει επίσης στους στόχους του την  επίτευξη διαλειτουργικότητας και διασύνδεσης μεταξύ υπηρεσιών των εθνικών διοικήσεων.

 

 Αποτίμηση και περαιτέρω βήματα

Υπάρχει πλέον αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι στην καρδιά της χρηστής και αποτελεσματικής διακυβέρνησης ως βασικό συστατικό του 21ου αιώνα , βρίσκεται η ανοιχτότητα των συστημάτων οργάνωσης του συλλογικού.   Η ανοιχτότητα αύτη προϋποθέτει , μεταξύ άλλων , και την ελεύθερη και ανεμπόδιστη ροή πληροφοριών από και προς το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Η ροή πληροφοριών δεν μπορεί -και δεν πρέπει- να παραμείνει υπό τον αυστηρό έλεγχο ισχυρών ιδιωτικών ή κρατικών αρχών. Αντίθετα , η πληροφορία παράγεται από την κοινωνία και  θα πρέπει να αξιοποιηθεί από την κοινωνία ,  προς όφελος της ίδιας της κοινωνίας.

Η πλήρης αξιοποίηση του δυναµικού των δημοσίων δεδομένων πανευρωπαϊκά ,  απέχει ακόµη πολύ. Με την ανακοίνωση της νέας στρατηγικής , η Επιτροπή προτείνει συγκεκριµένα µέτρα για την ελευθέρωση του δυναµικού αυτού, µέτρα τα οποία εκτείνονται από την αναθεώρηση της οδηγίας σχετικά µε την περαιτέρω χρήση  πληροφοριών του δηµόσιου τοµέα έως τη δηµιουργία πανευρωπαϊκής δικτυακής πύλης .

Καταρχήν η νέα στρατηγική  υπόσχεται την εξασφάλιση της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης των δημοσίων δεδομένων σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι η ισχύουσα οδηγία.  Επιπλέον η δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού αποθετηρίου δημοσίων δεδομένων , μπορεί να συμβάλλει πραγματικά στην κινητοποιήση των εθνικών διοικήσεων όσων αφορά την διαχείριση και διάθεση των δεδομένων τους. Πέρα όμως από τα όποια θετικά σημεία , απαιτούνται περισσότερα για να μπορούμε να μιλάμε ουσιαστικά για Ευρωπαϊκή πρωτοπορία στα Ανοιχτά Δεδομένα. Μερικά σημεία στα οποία θα πρέπει να δοθεί περαιτέρω έμφαση είναι :

  • Αναθεώρηση της οδηγίας για τις βάσεις δεδομένων , που αναγνωρίζει το sui generis δικαίωμα του κατασκευαστή βάσης δεδομένων ανεξάρτητα από το εάν η βάση είναι πρωτότυπη ή όχι (β.λ περισσότερα εδώ)
  • Ευρύτερος διάλογος περί του ποια ακριβώς δεδομένα θεωρούνται δημόσια. Η θεώρηση ότι δημόσια είναι μόνο τα δεδομένα που συλλέγουν ή παράγουν οι κυβερνητικοί φορείς και τα Ν.Π.Δ.Δ είναι πολύ περιοριστική. Βάσει αυτής της  περιοριστικής θεώρησης θεμελιώθηκε συχνά κατά το παρελθόν η άρνηση του Ελληνικού Κοινοβουλίου να παρέχει δεδομένα των συζητήσεων του (π.χ τρόπος που ψήφισαν οι βουλευτές , πόσο συχνά εμφανίζονταν στις συνεδριάσεις της βουλής) επειδή δεν είναι κυβερνητικός θεσμός. Επιπλέον , Δημόσια δεδομένα μπορεί να παράγουν και ιδιωτικοί φορείς , είτε γιατί (α) τα παράγουν στα πλαίσια έργων που χρηματοδοτούνται από δημόσιο προϋπολογισμό , είτε (β) γιατί τα δεδομένα αφορούν γενικότερα το συλλογικό γίγνεσθαι (π.χ τα οικονομικά δεδομένα της αγοράς). Τα δεδομένα αυτά έχουν τεράστια αξία για την κοινωνία και επομένως θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στον ορισμό των Δημοσίων Δεδομένων.
  • Αναθεώρηση του πλαισίου για την προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας , με τρόπο που να διασφαλίζει ότι τα δεδομένα που παράγονται με δημόσιους πόρους δεν μπορούν παρά να ανήκουν στο σύνολο των πολιτών και επομένως δεν αναγνωρίζονται στις κυβερνήσεις  πνευματικά δικαιώματα επί των δεδομένων αυτών.
  • Μεγαλύτερη έμφαση στην υποχρέωση χρήσης μηχανικά αναγνώσιμων και μηχανικά κατανοητών προτύπων.
  • Θεμελίωση ενός ενιαίου Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αδειοδότησης (το οποίο μπορεί να στηρίζεται σε υπάρχοντα σχήματα αδειοδότησης λ.χ Creative Commons) που θα περιγράφει τις ελάχιστες δυνατότητες που θα πρέπει να έχουν οι χρήστες επί των δεδομένων καθώς και τους μέγιστους περιορισμούς που μπορούν να επιβληθούν στις χρήσεις αυτές  (π.χ αναφορά προέλευσης). Το πλαίσιο αυτό θα πρέπει επίσης να επιτρέπει τον διαχωρισμό μεταξύ εμπορικής και μη  χρήσης , και να επιτρέπει διαφορετικά μοντέλα κοστολόγησης των δεδομένων (ειδικά για δεδομένα που έχουν μεγάλο κόστος συγκέντρωσης όπως γεωχωρικά δεδομένα , ή δεδομένα δορυφορικών απεικονίσεων).
  • Προτεραιότητα στην δημιουργία κοινών πανευρωπαικών σχημάτων περιγραφής dataset καθώς (metadata schema) που θα στηρίζεται σε τεχνολογίες RDF.
  • Δημιουργία κωδικολογιών και λεξικών δεδομένων , που θα επιτρέπουν κοινή μοντελοποίηση της πληροφορίας που περιέχεται στα δεδομένα από όλα τα κράτη-μέλη.
Σχετικοί Σύνδεσμοι

Οδηγία PSI (2003/98/EC)

Ψηφιακό θεματολόγιο: Τα δεδομένα του δημόσιου τομέα είναι χρυσός (Ευρωπαϊκή Επιτροπη – Δελτιο Τύπου για τη νέα στρατηγική)

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Ιστότοπος της Επιτρόπου Neelie Kroes

Digital Agenda: Commission’s Open Data Strategy, Questions & answers

The EU Framework Programme for Research and Innovation

Horizon 2020: Commission proposes €80 billion investment in research and innovation, to boost growth and jobs

 

Πηγή άρθρου: http://thodoris.net/

Leave a Comment