Η εποχή της πληροφορίας έχει καταστήσει τα δεδομένα ως έναν από τους σημαντικότερους παραγωγικούς πόρους της σύγχρονης οικονομίας και κοινωνίας. Όπως το πετρέλαιο στον 20ό αιώνα, έτσι και τα δεδομένα αποτελούν τη βάση της καινοτομίας, ειδικά στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI). Ωστόσο, η αξιοποίησή τους παραμένει περιορισμένη, καθώς πολλά δεδομένα παραμένουν «κλειδωμένα» σε σιλό, μη προσβάσιμα ή μη διαμοιράσιμα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η International Data Spaces Association (IDSA), ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με περισσότερα από 180 μέλη, προτείνει ένα συνεκτικό όραμα για μια Ευρωπαϊκή Ένωση Δεδομένων, βασισμένη σε κυριαρχία, εμπιστοσύνη, διαλειτουργικότητα και καινοτομία.
Δεδομένα και Τεχνητή Νοημοσύνη: Από την Ποσότητα στην Ποιότητα
Η ταχεία ανάπτυξη των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων (LLMs) – όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για προηγμένες εφαρμογές AI – δημιουργεί αυξανόμενη ζήτηση για δεδομένα εκπαίδευσης. Σύμφωνα με έρευνες, η συνολική ποσότητα ανθρώπινα παραγόμενων δεδομένων που απαιτούνται για εκπαίδευση LLMs θα ισοδυναμεί με το συνολικό απόθεμα δεδομένων που έχει δημιουργηθεί από την ανθρωπότητα μέχρι το 2032.
Ενώ οι πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων ή το YouTube προσφέρουν εναλλακτικές πηγές, η IDSA τονίζει ότι τα εταιρικά δεδομένα, παρά τον περιορισμένο διαμοιρασμό τους, αποτελούν έναν ποιοτικά ανώτερο πόρο. Το πρόβλημα όμως είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης και τα νομικά και τεχνικά εμπόδια. Γι’ αυτόν τον λόγο, η IDSA προωθεί την έννοια των χώρων δεδομένων (data spaces) ως τη λύση.
Τι Είναι οι Χώροι Δεδομένων (Data Spaces);
Οι χώροι δεδομένων είναι ένα ουδέτερο, αποκεντρωμένο πλαίσιο που επιτρέπει τη διαμοιραζόμενη, ελεγχόμενη, κυρίαρχη πρόσβαση στα δεδομένα μεταξύ πολλών μερών. Οι βασικές αρχές τους είναι:
- «Τα δεδομένα σου, η επιλογή σου» – οι συμμετέχοντες διατηρούν πλήρη έλεγχο στα δεδομένα τους.
- Ισότητα και ουδετερότητα – κανένα μέλος δεν κυριαρχεί στην ανταλλαγή.
- Διαλειτουργικότητα και ανοικτά πρότυπα – η τεχνική υποδομή πρέπει να είναι συμβατή και επεκτάσιμη.
Με αυτή τη δομή, οι χώροι δεδομένων μπορούν να επιταχύνουν την ανάπτυξη έξυπνης AI, βασισμένης σε ποιοτικά και όχι απλώς πολυάριθμα δεδομένα.
Εμπόδια και Προτάσεις για Ενίσχυση της Πρόσβασης στα Δεδομένα
Παρά το τεράστιο δυναμικό, η πρόσβαση στα δεδομένα παρεμποδίζεται από σημαντικά εμπόδια:
- Έλλειψη κινήτρων: Οι επιχειρήσεις φοβούνται ότι θα χάσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ή θα παραβιάσουν κανονισμούς.
- Νομική ασάφεια: Συχνά δεν είναι ξεκάθαρο πώς αλληλεπιδρούν νομοθεσίες όπως το GDPR, το Data Act, και ο AI Act.
- Τεχνικός κατακερματισμός: Δεν υπάρχουν κοινά πρότυπα σε όλους τους τομείς.
- Έλλειψη υποδομών και δεξιοτήτων: Το ψηφιακό χάσμα περιορίζει την ικανότητα μικρότερων φορέων να συμμετάσχουν.
Η IDSA προτείνει μια σειρά μέτρων:
- Απλοποίηση ρυθμίσεων και δημιουργία σαφών οδηγιών εφαρμογής.
- Προτυποποίηση τεχνικών μορφότυπων, API και λεξιλογίων.
- Δημιουργία νομικών δοκιμαστικών περιβαλλόντων (regulatory sandboxes).
- Πρότυπα συμβόλαια για διασυνοριακή ανταλλαγή δεδομένων.
- Εκπαίδευση στη διαχείριση δεδομένων και ανάπτυξη «Δικτύων Ευρωπαϊκών Περιοχών Δεδομένων».
Από την Κανονιστική Πολυπλοκότητα στην Απλότητα και τη Διαφάνεια
Ένα σημαντικό ζήτημα που αναδεικνύει η IDSA είναι η κανονιστική πολυπλοκότητα. Παρά τη θετική συμβολή του GDPR, οι νέοι ευρωπαϊκοί κανονισμοί για την τεχνητή νοημοσύνη και τα δεδομένα προκαλούν σύγχυση και επικάλυψη υποχρεώσεων.
Η IDSA προτείνει:
- Συνεργατική ανάπτυξη των κανονισμών μαζί με τη βιομηχανία.
- Ενίσχυση των ΜμΕ, οι οποίες συχνά αποκλείονται λόγω του κόστους συμμόρφωσης.
- Προώθηση ανοικτού λογισμικού και εργαλείων υποστήριξης.
- Μοντέλο One-Stop-Shop: αποφυγή επαναλαμβανόμενων αιτημάτων προς τις επιχειρήσεις.
Η Διεθνής Διάσταση: Διασυνοριακές Ροές και Παγκόσμια Συνεργασία
Η IDSA αναγνωρίζει ότι η παγκόσμια οικονομία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις διεθνείς ροές δεδομένων. Η Ευρώπη, αν θέλει να παραμείνει ανταγωνιστική, πρέπει να διαμορφώσει διαλειτουργικά και εμπιστεύσιμα πλαίσια διαμοιρασμού σε διεθνές επίπεδο.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην Ιαπωνία και στην πρόσφατη πρωτοβουλία Japan Digital Ecosystem Partnership (JDEP), που παρουσιάζει δομικές ομοιότητες με τα ευρωπαϊκά Data Spaces. Η IDSA καλεί για ενίσχυση της συνεργασίας με τρίτες χώρες, περιλαμβάνοντας τον ιδιωτικό τομέα στις συνομιλίες.
Συνοπτικές Συστάσεις της IDSA προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή
- Εργαλεία ενδυνάμωσης:
- Εκπαίδευση σε θέματα δεδομένων.
- Πρότυπα τεχνικά και νομικά εργαλεία.
- Δίκτυα Ευρωπαϊκών Περιοχών Δεδομένων.
- Ρυθμιστική απλοποίηση:
- Καθοδήγηση για την αλληλεπίδραση μεταξύ των κανονισμών.
- Επιτάχυνση της δημιουργίας τεχνικών προτύπων.
- Νομικά sandboxes για καινοτόμες πρακτικές.
- Απλοποιημένη γραφειοκρατία και αρχή μιας στάσης (one-stop-shop).
- Διεθνής διάσταση:
- Ανάπτυξη πλαισίων για ασφαλή, διαλειτουργική διεθνή μεταφορά δεδομένων.
- Συνεργασία με τρίτες χώρες με συμμετοχή και του ιδιωτικού τομέα.
Συμπεράσματα
Η πρόταση της IDSA για μια Ευρωπαϊκή Ένωση Δεδομένων, είναι ταυτόχρονα οραματική και πρακτική. Βασισμένη στην αρχή της κυριαρχίας των δεδομένων, θέτει τις βάσεις για ένα οικοσύστημα εμπιστοσύνης, συνεργασίας και καινοτομίας. Μέσα από τους χώρους δεδομένων, η Ευρώπη μπορεί να ηγηθεί σε έναν κόσμο όπου τα δεδομένα αξιοποιούνται υπεύθυνα, ισότιμα και αποδοτικά, προς όφελος της κοινωνίας και της οικονομίας.