Δρ. Βασιλική Νταλάκου, Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο
Όπως είναι γνωστό, η Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα ανοικτά δεδομένα περιλαμβάνει τα εξής ρυθμιστικά κείμενα:
- α) Οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Ιουνίου 2019, για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα,
- β) Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2023/138 της Επιτροπής της 21ης Δεκεμβρίου 2023 για την κατάρτιση καταλόγου συγκεκριμένων συνόλων δεδομένων υψηλής αξίας και τον καθορισμό των ρυθμίσεων για τη δημοσίευση και την περαιτέρω χρήση τους,
- γ) Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής COM(2020) 66 “Ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα” και
- δ) Ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΕ) 2022/868 «Πράξη για τη διακυβέρνηση δεδομένων» (σε δημόσια διαβούλευση το σχετικό νομοσχέδιο https://www.opengov.gr/digitalandbrief/?p=3480 ).
Στην εθνική νομοθεσία, οι ισχύουσες διατάξεις περιλαμβάνονται κυρίως στο Κεφάλαιο Ι του ν. 4727/2020 για την ψηφιακή διακυβέρνηση (άρθρα 59-74), το οποίο κεφάλαιο φέρει τον τίτλο: «ΑΝΟΙΚΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΧΡΗΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ (Ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Ιουνίου 2019, για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα – αναδιατύπωση)».
Αντικείμενο του συγκεκριμένου κεφαλαίου είναι: (α) η αναδιατύπωση των διατάξεων για την καθιέρωση και διεύρυνση της αρχής της ανοικτής διάθεσης και περαιτέρω χρήσης: (αα) των εγγράφων που βρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημόσιου τομέα και δημοσίων επιχειρήσεων κατά την έννοια της περ. 3 του άρθρου 60 και (αβ) των ερευνητικών δεδομένων, που βρίσκονται στην κατοχή είτε των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων είτε των δημόσιων ερευνητικών οργανισμών και των τεχνολογικών ή ερευνητικών φορέων του άρθρου 3 του ν. 4310/2014 (Α΄ 258) ή των οργανισμών χρηματοδότησης της έρευνας, (β) ο καθορισμός όρων, προϋποθέσεων και τρόπων διευκόλυνσης για την υλοποίηση της περαιτέρω χρήσης των δημόσιων δεδομένων ως ανοικτών δεδομένων, και (γ) η προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ης Ιουνίου 2019 για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα, με σκοπό να προαχθεί η χρήση των ανοικτών δεδομένων και να ενθαρρυνθεί η καινοτομία στον τομέα των προϊόντων και των υπηρεσιών . Το κεφάλαιο Ι συμπληρώνεται από τη μεταβατική διάταξη της παρ. 7 του άρθρου 106, τις εξουσιοδοτικές διατάξεις των παρ. 38-46 του άρθρου 107 και τις καταργούμενες διατάξεις των παρ. 3, 8 και 16 του άρθρου 1081.
Τον Μάρτιο του 2025 ψηφίστηκε ο ν. 5188/2025 (Α΄ 49), ο οποίος, μεταξύ άλλων, στο μέρος Α΄ περιέχει «μέτρα εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΕ) 2022/868 (πράξη για τη διακυβέρνηση δεδομένων)», όπως αναφέρεται και στον τίτλο του. Σκοπός του νόμου είναι η δημιουργία ενός αποτελεσματικού πλαισίου διακυβέρνησης των δεδομένων που βρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημοσίου τομέα, η διευκόλυνση της πρόσβασης και της κοινοχρησίας των δεδομένων, η ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην εθελοντική ανταλλαγή δεδομένων προς όφελος των επιχειρήσεων και των πολιτών, μέσω της λήψης μέτρων εσωτερικού δικαίου για την εφαρμογή στην εθνική έννομη τάξη του Κανονισμού (ΕΕ) 2022/868, καθώς και η βελτίωση του εθνικού πλαισίου και των μηχανισμών διακυβέρνησης των δεδομένων του δημοσίου τομέα.
Με το ν. 5188/2025 εισάγονται νέες ρυθμίσεις όπως:
- Η αρχή της εκ σχεδιασμού και εξ ορισμού διάθεσης (άρθρο 3)
- Το ενιαίο σημείο πληροφόρησης (άρθρο 6)
- Το ενιαίο σημείο για τις υπηρεσίες διαμεσολάβησης δεδομένων (άρθρο 8)
- Μητρώο αναγνωρισμένων οργανώσεων αλτρουισμού δεδομένων (άρθρο 10)
- Το δικαίωμα δικαστικής προσφυγής (άρθρο 12)
- Τα πρόστιμα για μια σωρεία παραβάσεων που έχουν σχέση με την περαιτέρω χρήση δεδομένων (άρθρο 11)
- Η Εθνική Στρατηγική για τα Δεδομένα του Δημοσίου Τομέα (άρθρο 13)
Τονίζεται ότι ο Κανονισμός 2022/868 προβλέπει κανόνες και διασφαλίσεις για τη διευκόλυνση της επαναχρησιμοποίησης προστατευόμενων δεδομένων (π.χ. δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και εμπορικά απόρρητα δεδομένα) και θέτει τεχνικές απαιτήσεις για τον δημόσιο τομέα : τεχνικός εξοπλισμός που διασφαλίζει ότι το απόρρητο των δεδομένων τηρείται πλήρως σε περιπτώσεις επαναχρησιμοποίησης με λύσεις όπως:
- η ανωνυμοποίηση,
- η ψευδωνυμοποίηση ή
- η πρόσβαση σε δεδομένα σε ασφαλή περιβάλλοντα επεξεργασίας που εποπτεύονται από τον δημόσιο τομέα
- συμφωνίες εμπιστευτικότητας που συνάπτονται μεταξύ του φορέα του δημόσιου τομέα και του εκ νέου χρήστη.
Νέες ρυθμίσεις υπάρχουν για τις Υπηρεσίες Διαμεσολάβησης Δεδομένων: Το πλαίσιο του Κανονισμού 2022/868 και του ν. 5188/2025 προσφέρουν ένα εναλλακτικό μοντέλο στις πρακτικές χειρισμού δεδομένων των πλατφορμών Big Tech, οι οποίες έχουν υψηλό βαθμό ισχύος στην αγορά επειδή ελέγχουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων. Οι μεσάζοντες δεδομένων θα λειτουργούν ως ουδέτερα τρίτα μέρη που συνδέουν άτομα και εταιρείες με χρήστες δεδομένων, ενώ ενδέχεται να χρεώνουν για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ των μερών, δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν απευθείας τα δεδομένα στα οποία διαμεσολαβούν για οικονομικό κέρδος (π.χ. πουλώντας τα σε άλλη εταιρεία ή χρησιμοποιώντας τα για να αναπτύξουν το δικό τους προϊόν με βάση αυτά τα δεδομένα).
Ειδικότερη έννοια του νόμου είναι ο αλτρουισμός δεδομένων που αφορά άτομα και εταιρείες που δίνουν τη συγκατάθεσή τους ή την άδειά τους να διαθέσουν δεδομένα που παράγουν – οικειοθελώς και χωρίς ανταμοιβή – για χρήση για σκοπούς γενικού συμφέροντος. Οι οντότητες που διαθέτουν σχετικά δεδομένα με βάση τον αλτρουισμό δεδομένων θα μπορούν να εγγραφούν στο «Μητρώο αναγνωρισμένων οργανώσεων αλτρουισμού δεδομένων», ένα πληροφοριακό σύστημα που αναπτύσσεται και λειτουργεί στο Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Οι οντότητες αυτές πρέπει να έχουν μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και να πληρούν τις απαιτήσεις διαφάνειας, καθώς και να προσφέρουν συγκεκριμένες διασφαλίσεις για την προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των πολιτών και των εταιρειών που μοιράζονται τα δεδομένα τους.
Τέλος, στο άρθρο 16 του ν. 5188/2025 δίνεται νομοθετική εξουσιοδότηση για την έκδοση έξι κανονιστικών πράξεων (υπουργικές αποφάσεις και κοινές υπουργικές αποφάσεις) που θα ρυθμίζουν επιμέρους τεχνικά και οργανωτικά θέματα.
- Για μια αναλυτική παρουσίαση της νομοθεσίας για την ψηφιακή διακυβέρνηση βλ. Νταλάκου Β. και Κ. Καπατσώρη (2025), «Η ρυθμιστική όψη της ψηφιακής διακυβέρνησης: παρουσίαση της σύγχρονης πρωτογενούς και δευτερογενούς νομοθεσίας με άξονα το Μέρος Α΄ του ν. 4727/2020», Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου, τ. 6/2024 ↩︎