Τα σπίτια αποτελούν τον χώρο όπου οι άνθρωποι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, διαμορφώνοντας την άνεση, την ασφάλεια και την ποιότητα ζωής τους. Ωστόσο, η αναζήτηση και η οικονομική δυνατότητα εξεύρεσης ενός κατάλληλου χώρου έχει γίνει ολοένα και δυσκολότερη σε όλη την Ευρώπη. Οι αυξανόμενες τιμές και οι αλλαγές στην οικονομία επιβαρύνουν τα νοικοκυριά σε πολλά κράτη-μέλη.
Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανακοίνωσε το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσιτής Στέγασης στην Ομιλία για την Κατάσταση της Ένωσης το 2025· μια συντονισμένη προσπάθεια για καλύτερη πρόσβαση στη στέγαση, βελτίωση της ποιότητας και ενίσχυση των ανακαινίσεων.
Αυτό το άρθρο εξετάζει πιο προσεκτικά την κατάσταση της στέγασης στην Ευρώπη σήμερα: πόσο πληρώνουν οι άνθρωποι, πώς κατοικούν και πόσο ενεργειακά αποδοτικά είναι τα σπίτια τους.
Όταν το κόστος στέγασης γίνεται δυσβάσταχτο
Μεταξύ 2015 και 2024, οι μέσες τιμές κατοικιών στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 58%. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1.1, οι αυξήσεις διαφέρουν σημαντικά: σε οκτώ κράτη-μέλη οι τιμές υπερδιπλασιάστηκαν, ενώ στην Ουγγαρία υπερτριπλασιάστηκαν. Αντίθετα, σε χώρες όπως η Κύπρος και η Ιταλία η αύξηση ήταν χαμηλότερη από τον πληθωρισμό, ενώ στη Φινλανδία οι τιμές έμειναν σχεδόν αμετάβλητες.
Παράλληλα, σε πολλές χώρες το μεγαλύτερο μέρος της ανόδου σημειώθηκε πριν το 2021, ακολουθούμενο από σταθεροποίηση ή και πτώση τα επόμενα χρόνια.
Πηγή: Eurostat / European Data Portal, ΕΚΤ
Οι τιμές, όμως, δεν αρκούν για να περιγράψουν την πραγματική κατάσταση. Η προσιτότητα εξαρτάται και από τα εισοδήματα. Ένας βασικός δείκτης είναι το housing cost overburden rate – το ποσοστό ατόμων που δαπανούν πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για το κόστος στέγασης.
Ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 8%, αλλά οι διαφορές μεταξύ χωρών είναι έντονες. Στην Ελλάδα, 29% των ανθρώπων επιβαρύνονται υπερβολικά – το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Ακόμη και σε χώρες με υψηλότερους μισθούς, όπως η Δανία, το ποσοστό φτάνει το 14,6%. Αντίθετα, η Σλοβενία (3,8%), η Κροατία (3,7%) και η Κύπρος (2,4%) εμφανίζουν τους χαμηλότερους δείκτες.
Πηγή: Eurostat / European Data Portal.
Παρά τη σταθεροποίηση των τιμών, η πίεση στα νοικοκυριά παραμένει ισχυρή. Για πολλούς Ευρωπαίους, η στέγαση εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές προκλήσεις.
Ενοικιαστές ή ιδιοκτήτες; Πώς ζουν οι Ευρωπαίοι
Η άνοδος του κόστους έχει οδηγήσει και σε αλλαγές στον τρόπο κατοίκησης. Η ιδιοκατοίκηση παραμένει το κυρίαρχο μοντέλο στην ΕΕ, αλλά η αναλογία μεταξύ ιδιοκτητών και ενοικιαστών διαφέρει σημαντικά.
Τα χαμηλότερα ποσοστά ιδιοκτησίας συναντώνται στη Γερμανία (47%) και στην Αυστρία (55%), όπου οι ώριμες αγορές ενοικίασης και η ισχυρή προστασία των ενοικιαστών καθιστούν το ενοίκιο σταθερή επιλογή. Στον αντίποδα, πάνω από 90% των κατοίκων Ρουμανίας, Σλοβακίας, Ουγγαρίας και Κροατίας ζουν σε δικά τους σπίτια – μια κληρονομιά των μαζικών ιδιωτικοποιήσεων των κατοικιών της δεκαετίας του 1990.
Από το 2014 έως το 2024, το ποσοστό των ενοικιαστών αυξήθηκε στα περισσότερα κράτη-μέλη, ιδιαίτερα στη Μάλτα και στο Λουξεμβούργο. Ωστόσο, σε εννέα χώρες η ιδιοκατοίκηση αυξήθηκε, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα την Πολωνία και την Ουγγαρία.
Πηγή: Eurostat / European Data Portal.
Η γενική τάση δείχνει ότι το ενοίκιο κερδίζει έδαφος, ιδίως μεταξύ νέων και κατοίκων πόλεων. Ωστόσο, οι διαφορές παραμένουν έντονες μεταξύ των κρατών-μελών και η Ευρώπη παρουσιάζει ένα μωσαϊκό στεγαστικών μοντέλων.
Γίνονται τα σπίτια στην Ευρώπη πιο ενεργειακά αποδοτικά;
Η προσιτότητα δεν αφορά μόνο το ύψος του ενοικίου ή της δόσης· αφορά και το κόστος διαβίωσης. Η ενεργειακή απόδοση αποτελεί κρίσιμο παράγοντα, ειδικά σε περιόδους αυξημένων τιμών ενέργειας.
Το 2024, 9% των Ευρωπαίων δήλωσαν ότι δεν μπορούν να διατηρήσουν το σπίτι τους επαρκώς ζεστό. Το ποσοστό αυτό εκτοξεύεται σχεδόν στο 20% σε Βουλγαρία, Ελλάδα και Λιθουανία.
Πηγή: Eurostat / European Data Portal.
Οι ανακαινίσεις που βελτιώνουν την ενεργειακή απόδοση μπορούν να μειώσουν το κόστος, αλλά δεν ωφελούν όλους εξίσου. Σε επίπεδο ΕΕ, 18% των ατόμων σε κίνδυνο φτώχειας ζουν σε σπίτια που βελτιώθηκαν ενεργειακά τα τελευταία πέντε χρόνια, έναντι 28% όσων δεν βρίσκονται σε κίνδυνο. Δηλαδή, όσοι θα είχαν περισσότερο ανάγκη την εξοικονόμηση ενέργειας ωφελούνται λιγότερο.
Οι διαφορές μεταξύ χωρών είναι μεγάλες: η Ολλανδία προηγείται (59%), ακολουθούμενη από την Εσθονία (47%), ενώ στη Μάλτα, την Ελλάδα και την Ισπανία τα ποσοστά είναι πολύ χαμηλότερα.
Πηγή: Eurostat / European Data Portal.
Η ενεργειακή αναβάθμιση συμβάλλει τόσο στη μείωση των λογαριασμών όσο και στην προστασία των πιο ευάλωτων νοικοκυριών. Γι’ αυτό οι μελλοντικές πολιτικές πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι ανακαινίσεις δεν θα αποτελούν προνόμιο μόνο των πιο εύπορων.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο όσον αφορά τη στέγαση. Οι αυξανόμενες τιμές, οι περιορισμένες επιλογές για νέους και χαμηλόμισθους, η διεύρυνση των ανισοτήτων και οι μεγάλες διαφορές μεταξύ και εντός των κρατών-μελών σχηματίζουν μια περίπλοκη εικόνα.
Τα ανοιχτά δεδομένα αποκαλύπτουν ξεκάθαρα ότι:
- η προσιτή στέγαση παραμένει πρόκληση,
- η ενεργειακή φτώχεια επιμένει,
- οι αλλαγές στον τρόπο κατοίκησης είναι αργές αλλά σταθερές,
- οι ανισότητες διευρύνονται.
Η αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων απαιτεί επενδύσεις, συντονισμό πολιτικών και ισχυρή κοινωνική διάσταση. Η διασφάλιση ότι κάθε Ευρωπαίος θα έχει πρόσβαση σε ένα προσιτό, ποιοτικό και ενεργειακά αποδοτικό σπίτι δεν είναι μόνο θέμα δικαιοσύνης – είναι θεμέλιο της ευημερίας και της συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πηγή άρθρου: https://data.europa.eu/