#Open #Data: Τι είναι και πώς μπορούν να αλλάξουν τη ζωή σου

Όλα αυτά, σύμφωνα με ήδη ψηφισμένο νόμο (4305/2014) ο οποίος όμως δεν εφαρμόζεται ή εφαρμόζεται ελλιπέστατα.

Τα ανοικτά δεδομένα εκτείνονται από την δυνατότητα κάθε πολίτη να μπορεί να γνωρίζει από «τον δρόμο του χρήματος» σε δημόσιες δαπάνες, μέχρι απλές αποφάσεις και πληροφορίες που μπορούν να διευκολύνουν τη ζωή όλων. Από το αν λειτουργούν τα φανάρια σε έναν δρόμο και τα δρομολόγια των λεωφορείων, μέχρι την ανάρτηση κάθε πράξης κάθε δημόσιας υπηρεσίας στο διαδίκτυο με τρόπο ανιχνεύσιμο επεξεργάσιμο και φιλικό προς τον χρήστη.

Από τις δημόσιες συμβάσεις για τα δημόσια έργα, μέχρι τα αποτελέσματα των εκλογών. Φυσικά υπάρχουν περιορισμοί, οι οποίοι αφορούν τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα και τα θέματα Εθνικής Ασφάλειας. Η λογική είναι να δίνεται ανοικτά η βασική πληροφορία, ώστε καταρχάς να ευνοείται η διαφάνεια και στη συνέχεια να αναπτύσσονται υπηρεσίες που θα βελτιώσουν την ζωή των ανθρώπων.

Όσον αφορά την οικονομία, η ανοικτότητα θα έπρεπε να είναι αυτονόητη. Αντίστοιχα με κάποιον καταστηματάρχη που κάνει ταμείο το βράδυ, τόσο οι άνθρωποι που ηγούνται της δημόσιας διοίκησης, όσο και αυτοί που την στελεχώνουν, θα έπρεπε κάθε έσοδο ή έξοδο που προέρχεται από δημόσιους πόρους να το καταγράφουν και να το ανοίγουν σε δημόσια θέα.

Αρκεί να είναι ανοικτά τα δεδομένα;

Ο σωστός τρόπος ανοίγματος των δεδομένων είναι μια εξαιρετικά σημαντική παράμετρος. Ένα δεδομένο που αναρτάται σε μη αναζητήσιμη ή μη επεξεργάσιμη μορφή, μπορεί φαινομενικά να είναι δημόσιο, στην πράξη όμως δεν είναι.

Αντίθετα, αυτός ο τρόπος ανοίγματος δεδομένων, είναι μια μέθοδος που συχνά απαντάται σε εργαλεία διαφάνειας όπως η Διαύγεια και θεωρείται τρόπος αποφυγής ανοίγματος, καθώς μειώνει τη δυνατότητα των πολιτών στο να έχουν πρόσβαση.

Η δυνατότητα του χρήστη να μπορεί να πάρει τα δεδομένα, να τα επεξεργαστεί, να τα συγκρίνει με άλλα και να τα επαναχρησιμοποιήσει, είναι βασικό σημείο της φιλοσοφίας της “ανοικτότητας”.

Που βρίσκεται η Ελλάδα;

Τα ανοικτά δεδομένα θεωρούνται τα τελευταία χρόνια ο οδηγός της παγκόσμιας ανάπτυξης. Η Ελλάδα συμμετέχει στο Open Government Partnership, μια παγκόσμια πρωτοβουλία που αποσκοπεί να διασφαλίσει συγκεκριμένες κυβερνητικές δεσμεύσεις για την προώθηση της διαφάνειας, την ενδυνάμωση των πολιτών, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη σύγχρονη διακυβέρνηση.

Εκεί όμως, στην κλίμακα αξιολόγησης η χώρα ανήκει στην κατηγορία των “υποκριτών”. Στα θετικά της στις αξιολογήσεις, συμπεριλαμβάνονται η «Διαύγεια», το opengov.gr και μερικές άλλες κινήσεις. Από εκεί και πέρα όμως, η χώρα αδυνατεί να τηρήσει τις αυτοδεσμεύσεις που αναλαμβάνει στο άνοιγμα των δεδομένων.

Ίσως γιατί η μη τήρηση δεν επιφέρει οποιουδήποτε είδους συνέπειες, αφού οι χώρες που συμμετέχουν εθελοντικά, απλώς παρουσιάζουν το έργο τους και αναλαμβάνουν δεσμεύσεις για τις οποίες κρίνονται από ανεξάρτητη επιτροπή.

Η Ελλάδα έκανε το 2010 ένα «πήδημα του βατράχου» με την Διαύγεια. Ένα εργαλείο που παραμένει, σαν σχεδιασμός, το πιο προοδευτικό παγκοσμίως στον τομέα του. Το οποίο όμως δεν αξιοποιείται σωστά.  Άνθρωποι που έπαιξαν κομβικό ρόλο στην δημιουργία της, επιμένουν πως ο νόμος υπερψηφίστηκε από τους βουλευτές επειδή δεν είχαν καταλάβει περί τίνος πρόκειται. Από τότε, υπάρχει μια εν μέρει λογοδοσία για τις αποφάσεις.

Το πρόβλημα πλέον είναι η αντίληψη που υπάρχει από τις κυβερνήσεις για το περαιτέρω άνοιγμα των δημόσιων δεδομένων. Όπως λένε στο News24/7 άνθρωποι που ασχολούνται με τα Open Data, έχουν υπάρξει ηγεσίες υπουργείων που είτε προσπάθησαν να περιορίσουν ή ακόμη και να κλείσουν την Διαύγεια.

Σε άλλες περιπτώσεις, απλώς δεν ασχολήθηκαν στο να την αναπτύξουν, με το επιχείρημα ότι δεν θα αποκομίσουν πολιτικό όφελος καθώς αυτό το καρπώθηκαν όσοι την σύστησαν.

Σε αυτές τις προσπάθειες περιλαμβάνεται η πρόταση να μην εμφανίζονται στα αποτελέσματα του Google οι αναρτήσεις της Διαύγειας, κάτι που θα αποτελούσε σημαντικό πλήγμα στην διαφάνεια. Άλλη πρόταση ήταν να διαγραφούν όλα τα παλιά αρχεία και να μείνουν μόνο τα τρέχοντα.

Στο OpenData Βαρόμετρο, η Ελλάδα βρίσκεται στην 36η θέση παγκοσμίως για το 2016 με “σκορ” 39%. Σε σχέση με το 2015, η χώρα έχει πέσει κατά 3 θέσεις στη βαθμολογία. Ρίχνοντας μια ματιά στις αναλύσεις των δεδομένων, μπορεί κανείς να εντοπίσει τα προβλήματα σε όλες τις κατηγορίες στο κατά πόσο είναι εύκολο να αναζητήσεις ένα δεδομένο.

Ακόμα και στις κατηγορίες που η χώρα “παίρνει καλό βαθμό “ στο αν τα δεδομένα είναι διαθέσιμα, όπως για παράδειγμα οι δημόσιες δαπάνες που λόγω της Διαύγειας αναρτώνται, το πρόβλημα στην ευκολία εντοπισμού των δεδομένων είναι σημαντικό.  Την χειρότερη βαθμολογία η χώρα την έχει στην διάθεση δεδομένων για την ιδιοκτησίας γης, την νομοθεσία, τις δημόσιες συμβάσεις, τα δεδομένα χαρτογράφησης, τα δρομολόγια των Μέσων Μεταφοράς, τα αποτελέσματα εκλογών, κ.α.

Ποιόν ωφελεί η αδιαφάνεια;

Η έλλειψη στρατηγικών πρωτοβουλιών για το άνοιγμα των δεδομένων, ωφελεί μόνο τις υπόγειες συναλλαγές και την διαφθορά. Οι συνήθεις αντιρρήσεις που εκφράζονται, περιλαμβάνουν τα προσωπικά δεδομένα, την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού για να υλοποιηθεί κάτι τέτοιο, το όφελος που θα υπάρξει κ.α.

Τόσο όμως η διεθνής και εγχώρια εμπειρία του παρελθόντος, όσο και τα λεγόμενα των ίδιων των ανθρώπων που έχουν αναλάβει κατά καιρούς πρωτοβουλίες, δείχνουν πως το άνοιγμα των δεδομένων, όταν αποτελεί στρατηγική  επιλογή, μπορεί να υλοποιηθεί σωστά. Αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση και σχεδιασμός.

11 προτάσεις για την ενίσχυση της διαφάνειας

H 24 Μedia το επόμενο διάστημα θα αναλάβει πρωτοβουλίες, με στόχο την ανάδειξη του θέματος και της σημασίας του για την διαφάνεια και τη ζωή των πολιτών.

Στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύει τις 11 προτάσεις που έχει συνδιαμορφώσει ο Οργανισμός Ανοικτών Τεχνολογιών ΕΕΛΛΑΚ, μαζί με 9 ακόμη Οργανώσεις (Vouliwatch, PlaceIdentity,OKFN, SciFy, Hellug, Συνήγορος του Πολίτη, Διεθνής Διαφάνεια – Ελλάς, ΣυνΑθηνά και Διανέοσις) για την ενίσχυση της ανοιχτής διακυβέρνησης, οι οποίες προωθούν τη διαφάνεια και την ενεργή συμμετοχή και ενημέρωση των πολιτών:

1. Εφαρμογή του Νόμου 4048/2012 για τη Ρυθμιστική Διακυβέρνηση: Αρχές, Μέσα και Διαδικασίες για την Καλή Νομοθέτηση. Εκτός των άλλων, ο νόμος περιλαμβάνει κατευθύνσεις και διαδικασίες για την κωδικοποίηση και απλοποίηση της νομοθεσίας, τη μελέτη των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της νομοθεσίας, τη διεύρυνση και αξιοποίηση της δημόσιας διαβούλευσης κ.ά.. Παρά την ψήφισή του, παραμένει ουσιαστικά ανενεργός και παραβιάζεται κατάφωρα μέσα από την κατάχρηση των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου, των τροπολογιών της τελευταίας στιγμής και αμέτρητων, εκτός του σκοπού του νόμου, κανονιστικών πράξεων των υπουργών.

2. Ενίσχυση και εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (Ν.3979/2011) και υλοποίηση των προηγούμενων δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η Ελλάδα στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας για την Ανοιχτή Διακυβέρνηση (Open Government Partnership – OGP). Ειδικότερα, την έγκαιρη και για επαρκές χρονικό διάστημα δημόσια διαβούλευση όλων των σημαντικών νομοθετικών πρωτοβουλιών και πολιτικών αποφάσεων και την καθιέρωση διαδικασιών πλήρους διαφάνειας τόσο στην πρόσληψη όσο και στην εξέλιξη όλων των μετακλητών υπαλλήλων και όλων των στελεχών δημοσίων οργανισμών, αλλά και την καθιέρωση ενεργητικής διαφάνειας στη σύνθεση και λειτουργία της Μόνιμης Ελληνικής Αντιπροσωπίας (ΜΕΑ), ειδικά σε σχέση με τη διαπραγμάτευση κοινοτικών πολιτικών και κοινοτικής νομοθεσίας.

3. Εφαρμογή του νόμου για τα ανοιχτά δεδομένα (Ν. 4305/2014) σύμφωνα με τον οποίο καθιερώθηκε η αρχή της εξ ορισμού ανοιχτής διάθεσης και περαιτέρω χρήσης της δημόσιας πληροφορίας αλλά και του άρθρου 58 του Ν.4178/2013 που αφορά τα γεωχωρικά δεδομένα σύμφωνα με το οποίο, “Τα δημόσια δεδομένα της ΕΚΧΑ Α.Ε. διατίθενται σε οποιονδήποτε τρίτο δωρεάν και με τις κατάλληλες ανοιχτές άδειες, εφόσον πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για μη εμπορικούς σκοπούς”. Το άνοιγμα των δεδομένων αποτελεί βασικό πυλώνα της ενιαίας ευρωπαϊκής ψηφιακής αγοράς και κεντρική πολιτική για την ενίσχυση της ψηφιακής οικονομίας και την επίτευξη ισόρροπης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.

4. Ενίσχυση της Διαύγειας (Ν. 3861/2010) με την απλοποίηση του νομοθετικού πλαισίου, την κατάργηση των εξαιρέσεων και την εισαγωγή ρυθμίσεων που θα έχουν ως στόχο την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της στο σύνολο των πράξεων της δημόσιας διοίκησης εκτός εκείνων που αφορούν σε εθνική ασφάλεια, ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, εμπιστευτική πληροφορία και απόρρητα αναγνωρισμένα από το νόμο. Επιπλέον, προτείνεται η επέκταση των υποχρεώσεων της Διαύγειας και σε κάθε ιδιώτη που παρέχει δημόσια υπηρεσία (π.χ. με παραχώρηση ή ΣΔΙΤ) και τους ιδιώτες που συμβάλλονται με το δημόσιο ως εργολάβοι ή υπεργολάβοι.

5. Ενίσχυση της Κοινοβουλευτικής Διαφάνειας και αναβάθμισης των εργαλείων δημοσιότητας, λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου της νομοθετικής εξουσίας, μέσα από τη λειτουργία της ιστοσελίδας της Βουλής, με έμφαση στα οικονομικά των κομμάτων, των βουλευτών και των συνεργατών τους. Ειδικά για την Κοινοβουλευτική Διαφάνεια υπάρχει δέσμευση στο OGP έως τον Ιούνιο του 2016 να υπάρξει διαφάνεια στη διαδικασία σύνταξης και ψήφισης όλων των νομοσχεδίων με ανοιχτά δεδομένα για κάθε βήμα και διάδραση σε πραγματικό χρόνο μέσω διαδικτύου. Ειδικότερα, υπάρχει ζήτημα για την υποχρέωση ή μη της Βουλής να δημοσιεύει δεδομένα και να ανταποκρίνεται σε αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων από πολίτες.

6. Διαφάνεια και δικαίωμα ενημέρωσης του πολίτη στα στάδια προπαρασκευής, διαμόρφωσης και συζήτησης των σχεδίων νόμου, από τα υπουργεία μέχρι και τις συζητήσεις στις Επιτροπές, αλλά και επί όσων αλλαγών/τροποποιήσεων γίνονται την τελευταία στιγμή μέσω τροπολογιών. Είναι απαραίτητο να γνωρίζει ο πολίτης, πέραν του συστήματος ανοιχτής δημόσιας διαβούλευσης, ποιοι και πως διαμορφώνουν ή επηρεάζουν τη σύνταξη των κανόνων δικαίου.

7. Λήψη μέτρων για την ενθάρρυνση της υιοθέτησης ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτών τεχνολογιών στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Η υιοθέτηση του ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτών τεχνολογιών συμβάλλει στην προσαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών παγκοσμίου επιπέδου στην τοπική οικονομία. Αυτό δημιουργεί προστιθέμενη αξία που μπορεί να αποτελέσει ανταγωνιστικό στοιχείο στην παγκόσμια αγορά. Οι ανοιχτές τεχνολογίες μπορούν να ελαττώσουν τα εμπόδια για την είσοδο επιχειρήσεων στην εγχώρια και την παγκόσμια αγορά, ενώ, επιπλέον, προκύπτουν σημαντικά οφέλη για την τοπική οικονομία κυρίως μέσω αύξησης της απασχόλησης αποτρέποντας έτσι τη διαρροή ειδικών (brain drain) στο εξωτερικό. Επιτυγχάνεται δηλαδή, η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη βελτίωση του ανταγωνισμού και την ενίσχυση της παραγωγικότητας παρέχοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία για περαιτέρω καινοτομία.

8. Προαγωγή μιας νέας ανοικτής και συνεργατικής διοικητικής κουλτούρας. Εξακολουθεί να είναι ευρύτερα διαδεδομένη η διοικητική εσωστρέφεια και ο φόβος της απώλειας ελέγχου στάσεις και αντιλήψεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσα από την ευαισθητοποίηση των δημόσιων οργανισμών σχετικά με την αξία και τις δυνατότητες των ανοικτών δεδομένων και την υιοθέτηση πρακτικών ανοικτών λύσεων σε λειτουργικά θέματα της δημόσιας διοίκησης που θα λειτουργήσουν σαν βέλτιστες πρακτικές.

9. Σύστημα Παρακολούθησης και Ελέγχου Κυβερνητικού έργου. Προτείνουμε την αξιοποίηση της υπάρχουσας εμπειρίας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο με στόχο τη λειτουργία συστήματος παρακολούθησης, διαφάνειας και συντονισμού του κυβερνητικού έργου. Το σύστημα πρέπει να ενημερώνεται υποχρεωτικά από όλους τους φορείς του δημοσίου τομέα και να παρέχει ανοιχτά δεδομένα, ώστε να αποτελεί το μέσο που θα βοηθήσει στην έγκαιρη αντιμετώπιση των όποιων δυσκολιών προκύπτουν στην υλοποίηση του κυβερνητικού προγράμματος. Σε αυτή την προσπάθεια οφείλουμε να συμβάλουμε όλοι ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές, τεχνολογικές ή επιστημονικές διαφορές που μπορεί να έχουμε γιατί είναι ο μόνος τρόπος να υπάρχουν δημόσια διαθέσιμα στοιχεία για την αποτελεσματική υλοποίηση του κυβερνητικού προγράμματος.

10. Ενσωμάτωση της διδασκαλίας των ανοιχτών τεχνολογιών σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης. Η συμμετοχή του πολίτη στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή έχει ως προϋπόθεση την εξοικείωσή του με την τεχνολογία όχι ως καταναλωτή της αλλά ως συνδημιουργού και διαμορφωτή της. Η κατανόηση και εμπέδωση στις συνειδήσεις των πολιτών, από τη μικρότερη δυνατή ηλικία, ότι υπάρχουν ανοιχτές τεχνολογίες που μπορούν απελευθερώσουν τις δημιουργικές τους ικανότητες, δεν έχει μόνο αναπτυξιακό χαρακτήρα: η χρήση και δημιουργία ανοιχτών τεχνολογιών (λογισμικό, hardware, δεδομένα, περιεχόμενο) αποτελεί βαθιά πολιτική πράξη που εκφράζει το δικαίωμα όλων μας να συμμετέχουμε με ισότιμους όρους σε κάθε έκφανση της σύγχρονης ζωής.

11. Οργάνωση σειράς διατομεακών και διεπιστημονικών δράσεων εξοικείωσης και αξιοποίησης από τον τελικό αποδέκτη, την κοινωνία των διαδικτυακών ανοικτών εργαλείων, εφαρμογών και δεδομένων. Στοχευμένη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όσο το δυνατό πιο ευρείας γκάμας κοινού ως προς την δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τον πάροχο των δεδομένων, τον βαθμό χρηστικότητας τους, τον επίκαιρο και άμεσο χαρακτήρα τους. Εστίαση στα πολλαπλασιαστικά κοινωνικά οφέλη (δυνατότητες συνδιαμόρφωσης πολιτικών, συναπόφασης, συμμετοχικού σχεδιασμού, ενίσχυση μορφών συμμετρικότητας στον δημόσιο διάλογο και αξιολόγηση με πιο έμπρακτο και κατά συνέπεια αποτελεσματικό τρόπο τη λειτουργία των βασικών δομών του δημόσιου τομέα σε τοπικό και εθνικό επίπεδο).