Στον σημερινό ψηφιακό κόσμο, η προστασία του κυβερνοχώρου της ΕΕ γίνεται όλο και πιο σημαντική για την προστασία της ψηφιακής καινοτομίας από απειλές και τρωτά σημεία. Μία από τις σύγχρονες προκλήσεις που εντόπισε ο ENISA στο στην ετήσια του 2022 Threat Landscape για την κατάσταση της κυβερνοασφάλειας είναι η διάδοση παραπληροφόρησης. Η έκθεση δίνει παραδείγματα για το πώς η διαδικτυακή παραπληροφόρηση (ονομάζεται επίσης παραπληροφόρηση στον κυβερνοχώρο) αποτελεί πρόκληση για τη δημοκρατία και τον δημόσιο διάλογο και αναφέρει επίσης ότι η διανομή της παραπληροφόρησης μπορεί να συνδεθεί με κυβερνοεπιθέσεις.
Σε αυτήν την ενότητα, αξιοποιούμε τα ανοιχτά δεδομένα για να κατανοήσουμε την αντίληψη του κοινού για την παραπληροφόρηση και να καταδείξουμε τις δυνατότητες των ανοιχτών δεδομένων ως ισχυρού εργαλείου για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Αρχικά, διερευνούμε τον ορισμό της παραπληροφόρησης. Στη συνέχεια χρησιμοποιούμε ανοιχτά δεδομένα για να κατανοήσουμε τους κινδύνους που ενέχει η παραπληροφόρηση. Στη συνέχεια, εξετάζουμε πώς οι προηγμένες τεχνολογίες συμβάλλουν στην διαδικτυακή παραπληροφόρηση. Τέλος, βλέπουμε πώς τα τεχνολογικά εργαλεία που τροφοδοτούνται από ανοιχτά δεδομένα μπορούν να προσφέρουν απάντηση στην παραπληροφόρηση.
Η Κυβερνοπαραπληροφόρηση με λίγα λόγια
Στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2018 «Αντιμετώπιση της διαδικτυακής παραπληροφόρησης: μια ευρωπαϊκή προσέγγιση», η παραπληροφόρηση ορίζεται ως «ψευδές ή παραπλανητικό περιεχόμενο που διαδίδεται με σκοπό την εξαπάτηση ή την εξασφάλιση οικονομικού ή πολιτικού κέρδους και το οποίο μπορεί να προκαλέσει δημόσια βλάβη». Φυσικά, οι άνθρωποι μπορεί κατά λάθος να μοιράζονται ανακριβείς πληροφορίες (που ονομάζεται παραπληροφόρηση). Η παραπληροφόρηση διακρίνεται από τις γενικές ανακριβείς πληροφορίες στο ότι γίνεται σκόπιμα με συνειδητή πρόθεση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να αποτελέσει απειλή στον κυβερνοχώρο.
Ορισμένες από αυτές τις απειλές προέρχονται ως εκστρατείες παραπληροφόρησης που χρησιμοποιούν συχνά ψηφιακά κανάλια όπως μέσα κοινωνικής δικτύωσης, email και ιστότοπους για τη διάδοση ψευδών πληροφοριών. Αυτές οι καμπάνιες μπορούν να αποτελέσουν μέσο για διάφορους τύπους κυβερνοεπιθέσεων, όπως παραπλανητικές διαδικτυακές απόπειρες κλοπής ταυτότητας (επιθέσεις phishing) ή την κακόβουλη διάδοση επιβλαβούς λογισμικού (διανομή κακόβουλου λογισμικού). Οι τεχνολογικές εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη και η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη έχουν επίσης εισάγει καινοτόμες μεθόδους να διαδώσουν την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο και να παραβιάσουν τα κοινωνικά δίκτυα. Ως απάντηση, έχουν αναπτυχθεί καινοτόμες μέθοδοι, όπως εργαλεία που αξιοποιούν τα ανοιχτά δεδομένα για την καταπολέμηση της εξάπλωσης της παραπληροφόρησης.
Οι αντιλήψεις των πολιτών για τους κινδύνους της παραπληροφόρησης
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ανοιχτά δεδομένα για να κατανοήσουμε τους κινδύνους της παραπληροφόρησης και τον αντίκτυπό της στην κοινωνία μας. Ως παράδειγμα επιπτώσεων στην κοινωνία, η έρευνα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound), ένα πρακτορείο της ΕΕ, ανέφερε ότι η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης στην ΕΕ μειώνεται. Το εύρημα αυτό υποστηρίζεται από το Ευρωβαρόμετρο για ΜΜΕ και Ειδήσεις (2022) που έδειξε ένα αίσθημα αμφιβολίας μεταξύ των ερωτηθέντων όταν πρόκειται για διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης. Συγκεκριμένα, τα παραδοσιακά ραδιοτηλεοπτικά και έντυπα μέσα ενημέρωσης (και οι διαδικτυακοί λογαριασμοί αυτών των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης) κατατάσσονται υψηλότερα κατά μέσο όρο ως αξιόπιστες πηγές ειδήσεων (49% και 39%, αντίστοιχα). Αυτό ισχύει για όλες τις ηλικιακές ομάδες, όπως μπορούμε να δούμε στην Εικόνα 1, για παράδειγμα, τόσο οι νεότεροι ερωτηθέντες ηλικίας 15 έως 24 ετών (41%) όσο και οι μεγαλύτεροι ερωτηθέντες ηλικίας 55 ετών και άνω (56%) αναφέρουν υψηλή εμπιστοσύνη στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Διαφορά 15 ποσοστιαίων μονάδων στα επίπεδα εμπιστοσύνης που αναφέρθηκαν από αυτές τις δύο ηλικιακές ομάδες.
Εικόνα 1: Αξιόπιστες πηγές ειδήσεων στην ΕΕ-27 ανά ηλικιακή ομάδα Πηγή: Eurobarometer Media & News Survey 2022
Για τις διαδικτυακές πλατφόρμες ειδήσεων και τα κανάλια μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κατά μέσο όρο, ένας στους επτά ερωτηθέντες (14%) αναφέρει ότι εμπιστεύεται άτομα, ομάδες ή φίλους που ακολουθούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να τους δίνουν αληθινές ειδήσεις. Επιπλέον, το 11% εμπιστεύεται διαδικτυακές πλατφόρμες ειδήσεων, όπως τα ιστολόγια και τα podcast, το 10% εμπιστεύεται το YouTube και άλλες πλατφόρμες βίντεο και το 5% εμπιστεύεται τους influencers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Υπάρχουν επίσης διαφορές γενεών σε αυτές τις αναφορές, με τους νεότερους πολίτες να εμπιστεύονται συνήθως τις διαδικτυακές πλατφόρμες ειδήσεων και τα κανάλια μέσων κοινωνικής δικτύωσης περισσότερο από ό,τι οι ηλικιωμένοι πολίτες (βλ. Εικόνα 1).
Επιπλέον, η έρευνα υπογραμμίζει μια αλλαγή στις συνήθειες κατανάλωσης ειδήσεων μεταξύ των νεαρών τηλεθεατών ηλικίας 15 έως 24 ετών. Οι νεότεροι ερωτηθέντες είναι πολύ πιο πιθανό να χρησιμοποιούν πλατφόρμες κοινωνικών μέσων και ιστολόγια (46% των ατόμων ηλικίας 15 έως 24 ετών σε σύγκριση με 15% των ερωτηθέντων ηλικίας 55 ετών και άνω) καθώς και YouTube και άλλες πλατφόρμες βίντεο (34% έναντι 8%, αντίστοιχα).
Εκτός από μια διαφορά μεταξύ ηλικιακών ομάδων, υπάρχει επίσης μια διαφορά με την πάροδο του χρόνου στις οποίες οι πηγές ειδήσεων είναι πιο αξιόπιστες. Συγκεκριμένα, σημειώθηκε μείωση στη χρήση των παραδοσιακών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων μεταξύ των νεαρών τηλεθεατών, με μείωση 9% από το 2018. Αυτή η αλλαγή προτίμησης προς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσε να υποδηλώνει ένα μεταβαλλόμενο τοπίο μέσων όπου οι νεότερες γενιές εξαρτώνται περισσότερο από τη δημιουργία χρηστών περιεχόμενο και τα κοινωνικά δίκτυα για την ενημέρωσή τους. Πράγματι, το Eurofound αναγνώρισε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να είναι μια πιθανή πηγή μη επαληθευμένου περιεχομένου ειδήσεων και πιο δυνατών, λιγότερο διαφοροποιημένων προοπτικών.
Παρόλο που πολλοί πολίτες δεν θεωρούν τα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης ως αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης, οι περισσότεροι ερωτηθέντες στο Ευρωβαρόμετρο για τις Ειδήσεις και τα ΜΜΕ εξέφρασαν κάποιο επίπεδο εμπιστοσύνης στην ικανότητά τους να αναγνωρίζουν την παραπληροφόρηση. Συγκεκριμένα, το 12% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι αισθάνεται μεγάλη αυτοπεποίθηση και ένα επιπλέον 52% ανέφερε ότι αισθάνεται κάπως σίγουρο για την ικανότητά του να αναγνωρίζει την παραπληροφόρηση. Αυτό υποδηλώνει ότι ενώ η εμπιστοσύνη στα διαδικτυακά μέσα μπορεί να είναι χαμηλή, πολλά άτομα πιστεύουν ότι έχουν τις δεξιότητες να διακρίνουν ακριβείς πληροφορίες από την παραπληροφόρηση.
Εκτός από την αναφερόμενη μείωση της εμπιστοσύνης στα μέσα ενημέρωσης, η παραπληροφόρηση ενέχει έναν άλλο κοινωνικό κίνδυνο επιχειρώντας να παρέμβει σε δημοκρατική λήψη αποφάσεων διαδικασίες. Για παράδειγμα, η παραπληροφόρηση θα μπορούσε να διαδοθεί μέσω πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, φόρουμ, ιστοτόπων και ιστολογίων για να επηρεάσει τις πολιτικές ατζέντες ή να εξαπατήσει άτομα ώστε να πιστέψουν ψευδείς ιστορίες ή φήμες για υποψηφίους. To Ευρωβαρόμετρο για τη Δημοκρατία και τις εκλογές (2018) διερεύνησε την ανησυχία των πολιτών σχετικά με την ψηφοφορία και την παρέμβαση στις εκλογές. Οι ερωτηθέντες στην έρευνα απάντησαν συχνότερα ότι ανησυχούν για τη χειραγώγηση των εκλογών μέσω κυβερνοεπιθέσεων (61%). Η ανησυχία για κυβερνοεπιθέσεις που χειραγωγούν τις εκλογές ήταν μεγαλύτερη από την ανησυχία για ξένους παράγοντες και εγκληματικές ομάδες που επηρεάζουν κρυφά τις εκλογές (59%), το τελικό αποτέλεσμα μιας εκλογικής χειραγώγησης (56%) ή άτομα εξαναγκάζονται να ψηφίσουν με συγκεκριμένο τρόπο (55%) (Εικόνα 2).
Εικόνα 2: Η ανησυχία των πολιτών ότι οι εκλογές επηρεάζονται από διαφορετικά μέσα Πηγή: Ευρωβαρόμετρο για τη Δημοκρατία και τις εκλογές 2018
Το Ευρωβαρόμετρο για Fake News και Παραπληροφόρηση στο Διαδίκτυο (2018) ενισχύει αυτό το σημείο από μια άλλη οπτική γωνία. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (83%) σε αυτήν την έρευνα συμφώνησε ότι οι ψεύτικες ειδήσεις αντιπροσωπεύουν κίνδυνο για τη δημοκρατία γενικά (Εικόνα 3). Συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε ότι το 45% των πολιτών της ΕΕ εξέφρασε συγκεκριμένα επίπεδα ανησυχίας, ενώ ένα επιπλέον 38% έδειξε κάποιο βαθμό ανησυχίας σχετικά με την επιρροή των ψευδών ειδήσεων στη δημοκρατία γενικότερα. Η Κύπρος, η Ισπανία και η Ελλάδα αναφέρουν τιμές άνω του μέσου όρου, ενώ η Εσθονία, το Βέλγιο, η Δανία και η Λιθουανία καταγράφουν χαμηλότερα ποσοστά, αν και εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα υψηλά στο 74-75%.
Εικόνα 3: Η ανησυχία των πολιτών της ΕΕ ότι οι ψευδείς ειδήσεις αποτελούν πρόβλημα για τη δημοκρατία γενικότερα Πηγή: Ευρωβαρόμετρο για Fake News και Παραπληροφόρηση στο Διαδίκτυο 2018
Μια άλλη εικόνα από το Ευρωβαρόμετρο για τις Ψεύτικες Ειδήσεις και την Παραπληροφόρηση στο Διαδίκτυο (2018) είναι ότι οι ερωτηθέντες που δηλώνουν ότι αντιμετωπίζουν πιο συχνά ψεύτικες ειδήσεις είναι πιο πιθανό να τις θεωρήσουν πρόβλημα. Πράγματι, το 68% των πολιτών αυτοαναφέρθηκε ότι αντιμετώπισε αυτό που αντιλαμβάνεται ως παραπληροφόρηση ή ψευδείς ειδήσεις μία φορά την εβδομάδα ή περισσότερες (Εικόνα 4). Μεταξύ εκείνων που ανέφεραν ότι έρχονται αντιμέτωποι με ψεύτικες ειδήσεις κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα, το 88% τις βλέπει ως πρόβλημα για τη δημοκρατία γενικότερα. Το ποσοστό είναι χαμηλότερο μεταξύ των ερωτηθέντων που δηλώνουν ότι σπάνια ή ποτέ δεν συναντούν ψευδείς ειδήσεις (72%).
Εικόνα 4: Ανησυχία για την παραπληροφόρηση σχετικά με τη δημοκρατία σε σχέση με το επίπεδο της έκθεσης σε ψεύτικες ειδήσεις Πηγή: Ευρωβαρόμετρο Fake News και Παραπληροφόρηση στο Διαδίκτυο 2018
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να διευκολύνει τη διάδοση παραπληροφόρησης
Η παραπάνω συζήτηση δίνει μια αίσθηση της ανησυχίας των πολιτών σχετικά με την παραπληροφόρηση και τους κινδύνους που αυτή επιβάλλει στην κοινωνία. Καθώς η τεχνολογία προχωρά, ιδιαίτερα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μπορεί να είναι ένα ισχυρό εργαλείο, ικανό να συμβάλει θετικά σε διάφορες πτυχές της ζωής μας. Ωστόσο, τεχνολογία όπως η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να γίνει κατάχρηση, επιτρέποντας τη διάδοση παραπληροφόρησης.
Μελέτες, όπως για την Υπηρεσία Ερευνών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, προσπάθησαν να κατανοήσουν πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη για τη διάδοση ανακριβών πληροφοριών. Δύο ευρέως χρησιμοποιούμενες έννοιες είναι τα filter bubbles και οι παραισθήσεις. Πρώτον, οι αλγόριθμοι AI μπορούν να δημιουργήσουν ακούσια filter bubbles,, όπου τα άτομα είναι πιο πιθανό να δουν περιεχόμενο που ευθυγραμμίζεται με αυτό που ήδη πιστεύουν λόγω αλγοριθμικής μεροληψίας. Όταν τα άτομα ασχολούνται με αναρτήσεις που περιέχουν παραπληροφόρηση, τόσο καταναλώνουν ψευδές περιεχόμενο όσο και ενισχύουν τον αλγόριθμο για να τους δείξουν περισσότερο περιεχόμενο σαν αυτό. Μέσω της επανειλημμένης έκθεσης σε τέτοιο περιεχόμενο, τα άτομα μπορεί να είναι πιο πιθανό να πιστέψουν την παραπληροφόρηση.
Δεύτερον, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης, μπορούν να δημιουργήσουν πληροφορίες που είναι εσφαλμένες, προκατειλημμένες ή ανακριβείς (που ονομάζεται ψευδαίσθηση). Παρόμοια με το πώς οι άνθρωποι μπορούν να καταναλώνουν παραπληροφόρηση, το ίδιο κάνουν και τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης. Εάν τα μοντέλα AI εκπαιδεύονται σε αναξιόπιστα δεδομένα Διαδικτύου, υπάρχει κίνδυνος ακούσιας δημιουργίας και διάδοσης ανακριβών πληροφοριών. Σε αντίθεση με τα ακούσια λάθη, η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη σκόπιμη διάδοση παραπληροφόρησης. Αυτό τονίζεται από τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία για την Επιβολή του Νόμου που εξηγούν ότι η ικανότητα της τεχνητής νοημοσύνης να παράγει γρήγορα κείμενο με αυθεντικό ήχο σε κλίμακα παρουσιάζει κίνδυνο εάν χρησιμοποιηθεί για να κατακλύσει τις πηγές του Διαδικτύου με στοχευμένη παραπληροφόρηση. Αυτές οι αναδυόμενες τάσεις ευθυγραμμίζονται με τις ιδέες που παρουσιάζονται στο φυλλάδιο ENISA Foresight 2030 Threats (2023), το οποίο περιγράφει τις επερχόμενες προκλήσεις στον κυβερνοχώρο.
Ανοιχτά δεδομένα ως εργαλείο κατά της παραπληροφόρησης στον κυβερνοχώρο και τεχνητή νοημοσύνη
Ωστόσο, η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί στην προσπάθεια καταπολέμησης της παραπληροφόρησης και άλλων απειλών στον κυβερνοχώρο. Για παράδειγμα, δεδομένα σχετικά με καμπάνιες παραπληροφόρησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκπαίδευση προηγμένων αλγορίθμων για την πρόβλεψη σεναρίων και την πρόβλεψη μελλοντικών τάσεων. Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να ενημερώσουν τις προσπάθειες για την ανάπτυξη λύσεων που ενίσχυσαν την άμυνα στον κυβερνοχώρο και την ανθεκτικότητα.
Επιπλέον, στις προσπάθειες καταπολέμησης της πρόκλησης της παραπληροφόρησης στον κυβερνοχώρο που διευκολύνεται από την τεχνητή νοημοσύνη, έχουν αναπτυχθεί αρκετά εργαλεία της ΕΕ χρησιμοποιώντας ανοιχτά δεδομένα για την παροχή δυνατοτήτων ελέγχου δεδομένων. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, ο ανιχνευτής ψεύτικων ειδήσεων Covid αναπτύχθηκε με βάση τα ανοιχτά δεδομένα και επιτρέπει σε άτομα να ελέγχουν ειδήσεις στα γερμανικά σχετικά με τον COVID-19 για να προσδιορίσουν την αξιοπιστία τους. Μια άλλη πιο πρόσφατη περίπτωση χρήσης που δείχνει τη δύναμη των ανοιχτών δεδομένων είναι η Βάση δεδομένων EUvsDisinfo. Το EUvsDisinfo διευθύνεται από την ομάδα εργασίας East StratCom της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης και χρησιμοποιεί υπηρεσίες ανάλυσης δεδομένων και παρακολούθησης μέσων σε δεκαπέντε γλώσσες για τον εντοπισμό, τη συλλογή και την αποκάλυψη παραπληροφόρησης που προέρχεται από μέσα που υποστηρίζουν το Κρεμλίνο. Το αποτέλεσμα είναι ένα μοναδικό αποθετήριο ανοιχτού κώδικα με δυνατότητα αναζήτησης, το οποίο αυτή τη στιγμή αποθηκεύει πάνω από 6500 δείγματα παραπληροφόρησης υπέρ του Κρεμλίνου. Η ειδική ομάδα στοχεύει στην ευαισθητοποίηση σχετικά με την παραπληροφόρηση και τον αντίκτυπό της στις κοινωνίες της ΕΕ και συνεχίζει να ενημερώνει τη βάση δεδομένων εβδομαδιαία και να παρέχει μια περίληψη των τάσεων.
Τα ανοιχτά δεδομένα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας και για να βοηθήσουν τους πολίτες να εντοπίζουν την παραπληροφόρηση και να αποφεύγουν τις επιθέσεις στον κυβερνοχώρο. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων είναι μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από την ΕΕ και χρησιμοποιεί ανοιχτές πηγές δεδομένων για τη συλλογή και ανάλυση πληροφοριών που σχετίζονται με εκστρατείες παραπληροφόρησης. Το παρατηρητήριο προωθεί επίσης την ανταλλαγή ανοιχτών δεδομένων για την ενίσχυση της διαφάνειας και της συνεργασίας μεταξύ των ελεγκτών στοιχείων και των ερευνητών για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Αυτή η πρωτοβουλία χρησιμεύει ως παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η πρόσβαση στα δεδομένα μπορεί να δώσει τη δυνατότητα στα άτομα να αξιολογήσουν κριτικά τις πληροφορίες που βλέπουν στο διαδίκτυο.
Συμπέρασμα
Τα ανοιχτά δεδομένα που διερευνώνται σε αυτήν την ενότητα δείχνουν πώς η παραπληροφόρηση αποτελεί σημαντική ανησυχία για τους πολίτες της ΕΕ. Η διάδοση της παραπληροφόρησης μπορεί να διευκολυνθεί μέσω τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατάχρηση για την ενίσχυση της παραπληροφόρησης ενισχύοντας τις υπάρχουσες πεποιθήσεις και δημιουργώντας παραπλανητικό περιεχόμενο. Αυτές οι προηγμένες τεχνολογίες παρουσιάζουν νέες προκλήσεις για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης της παραπληροφόρησης. Παρουσιάζουν επίσης ευκαιρίες με τη μορφή καινοτόμων λύσεων για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
Τα ανοιχτά δεδομένα μας βοηθούν να κατανοήσουμε το πρόβλημα της παραπληροφόρησης στον κυβερνοχώρο. Πράγματι, οι πληροφορίες από ανοιχτά δεδομένα αποκαλύπτουν ότι η παραπληροφόρηση στον κυβερνοχώρο επηρεάζει το αίσθημα ασφάλειας των ατόμων και μπορεί να μειώσει την εμπιστοσύνη τους σε κυβερνητικές και άλλες έγκυρες πηγές πληροφοριών. Αλλά επιπλέον, τα ανοιχτά δεδομένα χρησιμεύουν ως μέρος της λύσης, δίνοντας τη δυνατότητα σε άτομα και οργανισμούς να αξιοποιήσουν τα υπάρχοντα εργαλεία και να δημιουργήσουν νέα για να διατηρήσουν την επαγρύπνηση και να επαληθεύσουν τις πηγές πληροφοριών τους.
Πηγή άρθρου: https://data.europa.eu/