H στρατηγική από το αγρόκτημα στο πιάτο είναι ένας από τους πυλώνες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η οποία προσπαθεί να κάνει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο. Από αυτή την άποψη, η στρατηγική «από το αγρόκτημα σε ένα πιάτο» προσπαθεί να επιταχύνει τη μετάβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων. Ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων περιλαμβάνει προγράμματα όπως η δημιουργία ενός πλαισίου επισήμανσης βιωσιμότητας που ευθυγραμμίζεται με άλλες πρωτοβουλίες όπως η διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας και η επισήμανση για την καλή διαβίωση των ζώων. Τέτοιες προσπάθειες αντικατοπτρίζουν τους στενούς δεσμούς μεταξύ υγιών ανθρώπων, υγιών κοινωνιών και ενός υγιούς πλανήτη.
Τα ανοιχτά δεδομένα μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό πόρο για την υποστήριξη αυτής της μετάβασης, βοηθώντας τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους πολίτες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Αυτό το άρθρο δείχνει πώς τα ανοιχτά σύνολα δεδομένων μπορούν να παρέχουν πολύτιμες γνώσεις για τρεις βασικούς στόχους της στρατηγικής από το αγρόκτημα στο πιάτο: δικαιοσύνη, υγιεινή και φιλικότητα προς το περιβάλλον των συστημάτων τροφίμων.
Συστήματα δίκαιων τροφίμων μέσω ανοιχτών δεδομένων
Η δημιουργία αλυσίδων τροφίμων που λειτουργούν για τους καταναλωτές, τους παραγωγούς, το κλίμα και το περιβάλλον σημαίνει δημιουργία δικαιότερων οικονομικών αποδόσεων στην αλυσίδα εφοδιασμού, διατηρώντας παράλληλα την οικονομική προσιτότητα των τροφίμων. Ένας τρόπος με τον οποίο τα κράτη μέλη της ΕΕ προσπαθούν να διασφαλίσουν τη δικαιοσύνη στο σύστημα τροφίμων της ΕΕ είναι μέσω μέτρων κατά των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών στις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων στην αλυσίδα εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων και τροφίμων.
Τα ανοιχτά σύνολα δεδομένων μας δίνουν τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα των μέτρων που έλαβαν τα κράτη μέλη σχετικά με αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Το Σχήμα 1 δείχνει την αλλαγή στους προμηθευτές που αναφέρουν αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μεταξύ 2021 και 2023. Όλες οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές που εξετάστηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου παρουσίασαν μείωση. «Μονομερείς αλλαγές συμβολαίων από τον αγοραστή» παραμένει η πιο διαδεδομένη αθέμιτη εμπορική πρακτική. Είναι αξιοσημείωτο ότι η πρακτική των αγοραστών να απαιτούν από τους προμηθευτές «να πληρώνουν για το προσωπικό του αγοραστή, τον εξοπλισμό των χώρων που χρησιμοποιούνται για την πώληση των προϊόντων του προμηθευτή έχει πέσει από περίπου 35 % σε λιγότερο από 5%.
Εικόνα 1: Αλλαγή στο ποσοστό των ερωτηθέντων που βιώνουν αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μεταξύ 2021 και 2023.
Συστήματα υγιεινών τροφίμων μέσω ανοιχτών δεδομένων
Ένα άλλο στοιχείο της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο πιάτο» είναι η διασφάλιση ότι οι άνθρωποι που ζουν στην ΕΕ λαμβάνουν υγιεινά, οικονομικά και βιώσιμα τρόφιμα. Ένας τρόπος με τον οποίο τα κράτη μέλη προωθούν υγιεινές διατροφικές επιλογές είναι μέσω των πολιτικών για τα σχολικά τρόφιμα. Έρευνες δείχνουν ότι οι πολιτικές για τα σχολικά τρόφιμα είναι σημαντικές επειδή, μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων, βοηθούν τους μαθητές να καθιερώσουν υγιεινές διατροφικές συνήθειες και βοηθούν στην αντιμετώπιση σημαντικών ανησυχιών για τη δημόσια υγεία, όπως η παιδική παχυσαρκία.
Το Κοινό Κέντρο Ερευνών και η Γενική Διεύθυνση για την Υγεία και την Ασφάλεια των Τροφίμων διερεύνησαν το τοπίο της πολιτικής της ΕΕ για τα σχολικά τρόφιμα. Τα δεδομένα από τη μελέτη είναι διαθέσιμα ως ανοιχτά δεδομένα για επαναχρησιμοποίηση και περαιτέρω ανάλυση. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι κύριοι στόχοι των πολιτικών για τα σχολικά τρόφιμα στην Ευρώπη είναι η «βελτίωση της παιδικής διατροφής» (97 %) και η «μάθηση υγιεινών συνηθειών» (94 %). Οι πολιτικές για τα σχολεία των περισσότερων χωρών (κράτη μέλη της ΕΕ, Νορβηγία και Ελβετία) καλύπτουν το μεσημεριανό γεύμα (88 %) και τα σνακ (88 %). Η εκ νέου ανάλυσή μας των δεδομένων σχετικά με τα πρότυπα με βάση τα τρόφιμα, που παρουσιάζονται στο Σχήμα 2, υπογραμμίζει ότι το πιο συχνά περιορισμένο είδος που αναφέρεται στις σχολικές πολιτικές τροφίμων είναι τα «αναψυκτικά» (22 κράτη μέλη) και τα «φρούτα και λαχανικά» περιλαμβάνονται συχνότερα στο κατευθυντήριες γραμμές (20 κράτη μέλη).
Εικόνα 2: Πρότυπα με βάση τα τρόφιμα για το μεσημεριανό γεύμα κατά σχολική πολιτική τροφίμων ανά κράτος μέλος. Η Κύπρος, η Ελλάδα και η Πολωνία δεν είχαν πρότυπα με βάση τα τρόφιμα για το μεσημεριανό γεύμα από την πολιτική τροφίμων στα σχολεία όταν διεξήχθη η ερευνητική μελέτη.
Φιλικά προς το περιβάλλον συστήματα τροφίμων μέσω ανοιχτών δεδομένων
Ο τρίτος στόχος της στρατηγικής «από το αγρόκτημα σε ένα πιάτο» σχετίζεται με τον στόχο της ΕΕ να μειώσει το περιβαλλοντικό και κλιματικό αποτύπωμα του συστήματος τροφίμων της ΕΕ και να ενισχύσει την ανθεκτικότητά του. Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι η τροφική αλυσίδα – που καλύπτει την παραγωγή, τη μεταφορά, τη διανομή, την εμπορία και την κατανάλωση τροφίμων – έχει ουδέτερο ή θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Ένα θέμα που σχετίζεται με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των τροφίμων είναι τα απόβλητα τροφίμων. Σύμφωνα με Eurostat, πάνω από 58 εκατομμύρια τόνοι απορριμμάτων τροφίμων (131 κιλά ανά κάτοικο) παράγονται ετησίως στην ΕΕ, με σχετική αγοραία αξία που εκτιμάται σε 132 δισεκατομμύρια ευρώ.
Τα ανοιχτά δεδομένα μας δίνουν τη δυνατότητα να διερευνήσουμε τις πηγές απορριμμάτων τροφίμων σε ολόκληρη την ΕΕ (βλ. Εικόνα 3). Στα περισσότερα κράτη μέλη (16 από τα 20 για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία το 2021), οι οικιακές δραστηριότητες αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το ήμισυ των απορριμμάτων τροφίμων στην τροφική αλυσίδα. Εξαιρέσεις σε αυτή την τάση περιλαμβάνουν το Βέλγιο, τη Δανία, την Ιρλανδία και την Ολλανδία, όπου ο μεταποιητικός τομέας αντιπροσωπεύει περισσότερα απόβλητα τροφίμων από τις οικιακές δραστηριότητες.
Εικόνα 3: Απόβλητα τροφίμων ανά κατηγορία αποβλήτων στα κράτη μέλη.
Συμπέρασμα
Τα ανοιχτά δεδομένα είναι μια πολύτιμη πηγή για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους πολίτες ώστε να κατανοήσουν τα διαφορετικά στοιχεία της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο πιάτο». Τα ανοιχτά δεδομένα μπορούν να ρίξουν φως στη δικαιοσύνη στο σύστημα τροφίμων, όπως οι εξελίξεις σχετικά με αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, οι οποίες μειώθηκαν μεταξύ 2021 και 2023. Επιπλέον, τα ανοιχτά δεδομένα προσφέρουν πληροφορίες για τη δημόσια υγεία, όπως τα πρότυπα διατροφής των κρατών μελών στα σχολεία, τα οποία έχουν ρυθμιστεί να διασφαλίζουν την καλή διατροφή στα σχολικά γεύματα. Επιπλέον, τα ανοιχτά δεδομένα μας βοηθούν να εξερευνήσουμε το θέμα της βιωσιμότητας, συμπεριλαμβανομένων των πηγών απορριμμάτων τροφίμων, που στα περισσότερα κράτη μέλη προέρχονται από οικιακές δραστηριότητες. Τα ανοιχτά δεδομένα μπορούν, επομένως, να συμβάλουν σε μια πιο ολιστική κατανόηση της τροφικής αλυσίδας στην ΕΕ, υποστηρίζοντας τελικά τη μετάβαση προς ένα πιο δίκαιο, πιο υγιεινό και περιβαλλοντικά βιώσιμο σύστημα τροφίμων.