Η καλή υγεία αποτελεί όχι μόνο προσωπικό στόχο αλλά και τη βάση μιας ανθεκτικής κοινωνίας. Σε όλη την ΕΕ, τα συστήματα υγείας δεν περιορίζονται στη θεραπεία ασθενειών αλλά στοχεύουν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ζουν περισσότερο και καλύτερα. Τα τελευταία χρόνια, αυτός ο στόχος έχει κερδίσει δυναμική, με πρωτοβουλίες όπως το σχέδιο της Ευρώπης για την καταπολέμηση του καρκίνου, η ευρωπαϊκή ένωση υγείας και ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων υγείας να προωθούν ισχυρότερη πρόληψη, πρωιμότερες διαγνώσεις και καλύτερη πρόσβαση στην περίθαλψη σε όλα τα κράτη μέλη.
Ωστόσο, καθώς τα ευρωπαϊκά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης αντιμετωπίζουν νέες πιέσεις, αξίζει να αναρωτηθούμε: επενδύουμε τους πόρους μας εκεί που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία; Πώς κατανέμονται οι επενδύσεις μεταξύ προληπτικής και θεραπευτικής περίθαλψης; Ποια είναι τα κύρια αίτια πρόωρων θανάτων στην ΕΕ και σε ποιο βαθμό μπορούν να προληφθούν μέσω έγκαιρης περίθαλψης ή υγιεινότερων τρόπων ζωής; Τέλος, γιατί ορισμένοι άνθρωποι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην πρόσβαση στην περίθαλψη;
Χρησιμοποιώντας ανοικτά δεδομένα, η παρούσα μελέτη εξερευνά αυτές τις ερωτήσεις, προσφέροντας γνώσεις για το πού η καλύτερη ευθυγράμμιση μεταξύ δαπανών, αναγκών και αποτελεσμάτων θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαρκείς βελτιώσεις.
Πώς χρησιμοποιούνται τα κεφάλαια της υγειονομικής περίθαλψης;
Τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης δεν περιορίζονται στη θεραπεία ασθενειών αλλά διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διατήρηση της υγείας των ανθρώπων εξ αρχής. Η προληπτική περίθαλψη, που περιλαμβάνει εμβολιασμούς, προληπτικούς ελέγχους και εκπαίδευση για την υγεία, μπορεί να μειώσει τη νοσηρότητα, να βελτιώσει την ποιότητα ζωής και να βοηθήσει στην αποφυγή κοστοβόρων θεραπειών. Ωστόσο, σε συστήματα που βρίσκονται υπό πίεση λόγω του γηρασμού των πληθυσμών, των χρόνιων παθήσεων και του αυξανόμενου κόστους, η πρόληψη συχνά ανταγωνίζεται πιο άμεσες ανάγκες όπως η νοσοκομειακή και η επείγουσα περίθαλψη.
Ανοικτά δεδομένα για τις δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης ρίχνουν φως στον τρόπο που οι χώρες κατανέμουν τους δημόσιους προϋπολογισμούς υγείας σε ένα φάσμα υπηρεσιών που περιλαμβάνει θεραπευτική αγωγή, αποκατάσταση, μακροχρόνια περίθαλψη, πρόληψη και άλλους τομείς.
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 1, το μερίδιο των δαπανών για πρόληψη παρέμεινε σταθερό καθ’ όλη τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, με αύξηση μετά το 2020 λόγω των μέτρων αντιμετώπισης της COVID-19.
Το 2022, οι προληπτικές υπηρεσίες αντιπροσώπευαν το 5,5% των συνολικών δαπανών υγειονομικής περίθαλψης της ΕΕ. Το μεγαλύτερο μερίδιο κατευθύνθηκε στη θεραπευτική και αποκαταστατική περίθαλψη (51,9%), ακολουθούμενο από ιατρικά προϊόντα όπως φαρμακευτικά (17,8%) και μακροχρόνια περίθαλψη (16,2%). Ενώ αυτό το γενικό μοτίβο ισχύει σε όλα τα κράτη μέλη, οι δαπάνες για πρόληψη κυμαίνονται από 8% στη Γερμανία έως 1-2% σε χώρες όπως η Πολωνία, η Σλοβακία (2%) και η Μάλτα (1%).
Αυτά τα στοιχεία δεν δείχνουν από μόνα τους ποιο πρέπει να είναι το “σωστό” επίπεδο δαπανών πρόληψης, καθώς αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων, οι εθνικές προτεραιότητες και οι ανάγκες του πληθυσμού. Παρόλα αυτά, η κατανόηση του τρόπου κατανομής των πόρων προσφέρει ένα σημείο εκκίνησης για περαιτέρω διερεύνηση. Η εξέταση των κύριων αιτίων πρόωρου θανάτου σε όλη την ΕΕ μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό των περιοχών όπου η προληπτική περίθαλψη θα μπορούσε να έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Γράφημα 1: Δαπάνες της ΕΕ για συνολική υγειονομική περίθαλψη και προληπτική φροντίδα (2022)
Πηγή: Eurostat, data.europa.eu.
Ποια είναι τα κύρια αίτια πρόωρου θανάτου στην ΕΕ;
Το 2022, 1,6 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ πέθαναν πριν φτάσουν την ηλικία των 75 ετών. Η κατανόηση των αιτίων πίσω από αυτούς τους πρόωρους θανάτους βοηθά στον εντοπισμό του πού οι προσπάθειες δημόσιας υγείας — όπως η πρόληψη και η έγκαιρη θεραπεία — θα μπορούσαν να κάνουν τη μεγαλύτερη διαφορά.
Το Γράφημα 2 παρουσιάζει τα κύρια αίτια θανάτου σε όλη την ΕΕ το 2022, ομαδοποιημένα σε τρεις κατηγορίες: αποτρέψιμα, θεραπεύσιμα ή αναπόφευκτα. Τα αποτρέψιμα και θεραπεύσιμα αίτια μαζί συνιστούν την κατηγορία των αποφευχθέντων θανάτων, δηλαδή εκείνων που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί είτε μέσω αποτελεσματικών μέτρων δημόσιας υγείας είτε μέσω έγκαιρων παρεμβάσεων υγειονομικής περίθαλψης.
Μόνο το ένα τρίτο (33%) των θανάτων πριν την ηλικία των 75 ετών προέκυψε από αίτια που θεωρούνται αναπόφευκτα. Αντίθετα, το 44% συνδέθηκε με αποτρέψιμα αίτια που συχνά σχετίζονται με τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ ή η περιβαλλοντική έκθεση. Άλλο 23% προέκυψε από αίτια που θεωρούνται θεραπεύσιμα, που σημαίνει ότι θα μπορούσαν δυνητικά να είχαν αποφευχθεί μέσω έγκαιρης και αποτελεσματικής υγειονομικής περίθαλψης.
Το κύριο αποφευχθέν αίτιο θανάτου, που αντιπροσωπεύει το 9,4% όλων των θανάτων κάτω των 75 ετών, ήταν η ισχαιμική καρδιοπάθεια—μια πάθηση όπου στενωμένες αρτηρίες μειώνουν τη ροή αίματος στην καρδιά, συχνά οδηγώντας σε καρδιακές προσβολές. Επειδή αυτή η πάθηση θεωρείται τόσο αποτρέψιμη όσο και θεραπεύσιμη, η Eurostat την κατανέμει εξίσου και στις δύο κατηγορίες. Άλλα κύρια αίτια περιλαμβάνουν τον καρκίνο του πνεύμονα (8,2%, κυρίως αποτρέψιμος), την COVID-19 (4,3%) και τον καρκίνο του παχέος εντέρου (3,5%).
Το υψηλό ποσοστό θανάτων λόγω αποφευχθέντων αιτίων υπογραμμίζει τη σημασία της ενίσχυσης των στρατηγικών δημόσιας υγείας. Η ενδυνάμωση των προγραμμάτων δημόσιας υγείας και οι πρώιμες παρεμβάσεις μπορούν να έχουν μετρήσιμο αντίκτυπο στα συνολικά αποτελέσματα υγείας της ΕΕ.
Ωστόσο, η προσφορά υπηρεσιών αποτελεί μόνο μέρος της λύσης. Για να καταστήσουμε τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης πιο αποτελεσματικά και χωρίς αποκλεισμούς, πρέπει επίσης να κατανοήσουμε πώς οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με αυτά και γιατί, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν το κάνουν. Στην επόμενη ενότητα, εξερευνούμε τα εμπόδια που εμποδίζουν τους πολίτες να έχουν πρόσβαση στην περίθαλψη που χρειάζονται.
Γράφημα 2: Αποτρέψιμα, θεραπεύσιμα και αναπόφευκτα αίτια θανάτου στην ΕΕ για άτομα ηλικίας κάτω των 75 ετών
Πηγή: Eurostat, data.europa.eu.
Γιατί οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν ιατρικές εξετάσεις/θεραπείες;
Ακόμη και όταν υπάρχουν συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και αποτελεσματικές θεραπείες, πολλοί άνθρωποι σε όλη την ΕΕ εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ανικανοποίητες ανάγκες υγείας. Είτε λόγω κόστους, απόστασης, μεγάλων χρόνων αναμονής ή προσωπικής διστακτικότητας, αυτές οι χαμένες ευκαιρίες μπορούν να επιτρέψουν σε αντιμετωπίσιμες παθήσεις να επιδεινωθούν, υπονομεύοντας τόσο την ατομική ευημερία όσο και τους ευρύτερους στόχους δημόσιας υγείας.
Ανοικτά δεδομένα από το 2024 για τις αυτοαναφερόμενες ανικανοποίητες ανάγκες ιατρικής φροντίδας παρέχουν γνώση των πραγματικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι. Αυτά τα εμπόδια δεν αφορούν μόνο τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών, αλλά και την προσβασιμότητα και την οικονομική προσιτότητα των υπηρεσιών και την εμπιστοσύνη που δείχνουν οι άνθρωποι στο σύστημα.
Σε επίπεδο ΕΕ, το 3,8% των ατόμων ηλικίας 16 ετών και άνω ανέφερε ότι χρειαζόταν ιατρική εξέταση ή θεραπεία τους προηγούμενους 12 μήνες αλλά δεν την έλαβε. Οι πιο συχνά αναφερόμενοι λόγοι ήταν οι μεγάλοι χρόνοι αναμονής (1,4 ποσοστιαίες μονάδες, ή ελαφρώς περισσότερο από το ένα τρίτο όλων των περιπτώσεων ανικανοποίητων ιατρικών αναγκών), το υψηλό κόστος (1 ποσοστιαία μονάδα, ή ελαφρώς περισσότερο από το 25% όλων των περιπτώσεων ανικανοποίητων ιατρικών αναγκών) ή η ελπίδα ότι το ζήτημα θα λυθεί από μόνο του (0,4 ποσοστιαία μονάδα, ή ελαφρώς πάνω από το 10% όλων των περιπτώσεων ανικανοποίητων ιατρικών αναγκών). Αυτοί οι παράγοντες ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ ηλικιακών ομάδων, επιπέδων εισοδήματος και — όπως φαίνεται στο Γράφημα 3 — χωρών.
Η κατανόηση αυτών των εμποδίων είναι ουσιώδης για την οικοδόμηση συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης που είναι πιο συμπεριληπτικά και επικεντρωμένα στον ασθενή. Ο εντοπισμός όχι μόνο του ποιος αποκλείεται, αλλά και του γιατί, επιτρέπει στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε όλα τα επίπεδα να αναπτύξουν στοχευμένες λύσεις που βελτιώνουν την πρόσβαση, μειώνουν την ανισότητα και εξασφαλίζουν έγκαιρη περίθαλψη για όλους.
Γράφημα 3: Λόγοι για ανικανοποίητες ανάγκες υγείας σε όλη την ΕΕ για άτομα ηλικίας 16 ετών και άνω (2024)
Πηγή: Eurostat, data.europa.eu
Συμπέρασμα
Τα αποτελέσματα υγείας σε όλη την Ευρώπη διαμορφώνονται όχι μόνο από τη διαθεσιμότητα της περίθαλψης, αλλά και από τον τρόπο που τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης κατανέμουν τους πόρους και ανταποκρίνονται σε εμπόδια του πραγματικού κόσμου. Η παρούσα μελέτη βασισμένη σε δεδομένα εξέτασε τρεις διαστάσεις της δημόσιας υγείας στην ΕΕ: την κατανομή των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης, τα κύρια αίτια αποφευκτής θνητότητας και τους παράγοντες που συμβάλλουν στις ανικανοποίητες ιατρικές ανάγκες.
Τα δεδομένα αναδεικνύουν πιθανές αναντιστοιχίες. Η προληπτική περίθαλψη συνεχίζει να αντιπροσωπεύει ένα μικρό μερίδιο των προϋπολογισμών υγειονομικής περίθαλψης, ενώ μεγάλο ποσοστό θανάτων κάτω των 75 ετών προκύπτει από αίτια που θα μπορούσαν να προληφθούν ή να θεραπευτούν. Παράλληλα, εμπόδια όπως το κόστος, η απόσταση και οι χρόνοι αναμονής παραμένουν σε όλες τις χώρες, επηρεάζοντας την πρόσβαση σε έγκαιρη περίθαλψη, ειδικά για εκείνους που βρίσκονται σε ευάλωτες καταστάσεις.
Αυτά τα ευρήματα προσφέρουν εικόνα του τρόπου λειτουργίας των συστημάτων υγείας στην πράξη και των σημείων όπου μπορεί να υπάρχουν ασυμφωνίες μεταξύ επένδυσης, αποτελεσμάτων και πρόσβασης. Τα ανοικτά δεδομένα επιτρέπουν την αναγνώριση και σύγκριση τέτοιων προτύπων, υποστηρίζοντας πιο τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων τόσο σε εθνικό όσο και σε επίπεδο ΕΕ.
Πηγή άρθρου: https://data.europa.eu/en/publications/datastories/