Η βιοποικιλότητα βρίσκεται υπό πίεση παγκοσμίως και η Ευρώπη δεν αποτελεί εξαίρεση. Περισσότερο από το 80% των φυσικών οικοτόπων της ΕΕ βρίσκονται σήμερα σε κακή κατάσταση – ένα ανησυχητικό σημάδι της ανάγκης για άμεση δράση. Τα υγιή οικοσυστήματα δεν είναι μόνο κρίσιμα για τη φύση την ίδια, αλλά και για την επισιτιστική ασφάλεια, την ανθεκτικότητα στο κλίμα και την ευημερία των κοινωνιών μακροπρόθεσμα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει τη βιοποικιλότητα στο επίκεντρο της περιβαλλοντικής της ατζέντας, αναδεικνύοντάς την ως βασικό πυλώνα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η Στρατηγική της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030 θέτει φιλόδοξους στόχους: την προστασία και αποκατάσταση της φύσης, την επέκταση των προστατευόμενων περιοχών και την ενσωμάτωση της βιοποικιλότητας σε βασικούς τομείς πολιτικής — από τη γεωργία έως τον αστικό σχεδιασμό.
Όμως, πώς μπορούμε να γνωρίζουμε αν προχωρούμε με ουσιαστική πρόοδο; Τα ανοικτά δεδομένα της ΕΕ μάς επιτρέπουν να αρχίσουμε να απαντάμε σε αυτό το ερώτημα. Παρέχουν στοιχεία για το πόσα επενδύονται στη φύση, πώς χρησιμοποιείται η γη στην ΕΕ και πώς ανταποκρίνεται η ίδια η βιοποικιλότητα.
Πόσο επενδύει η ΕΕ στην προστασία της φύσης;
Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της υποστηρίζουν την περιβαλλοντική προστασία μέσω στοχευμένων δαπανών, αποτυπώνοντας έτσι τόσο τις προτεραιότητές τους όσο και τη σημασία που αποδίδουν στη φύση και τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων. Πόσο όμως από αυτή τη χρηματοδότηση κατευθύνεται ειδικά στη βιοποικιλότητα;
Η βιοποικιλότητα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου περιβαλλοντικού πλαισίου — που περιλαμβάνει τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα και του νερού, την επεξεργασία αποβλήτων και τη μείωση των επιπτώσεων της βιομηχανίας. Για να κατανοήσουμε τον ρόλο της βιοποικιλότητας μέσα σε αυτό το σύνολο, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα ανοικτά δεδομένα της ΕΕ για τις περιβαλλοντικές δαπάνες.
Διάγραμμα 1: Πόσο επενδύουν οι κυβερνήσεις της ΕΕ στην περιβαλλοντική προστασία;
Το παραπάνω διάγραμμα δείχνει την εξέλιξη των περιβαλλοντικών δαπανών στην ΕΕ με την πάροδο του χρόνου. Μετά από μια κορύφωση το 2015, οι δαπάνες μειώθηκαν κατά σχεδόν 20% το 2016 — πιθανότατα λόγω της ολοκλήρωσης μεγάλων έργων υποδομής που χρηματοδοτήθηκαν στο προηγούμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο — και στη συνέχεια σημείωσαν σταδιακή ανάκαμψη. Οι δαπάνες που εστιάζουν ειδικά στη βιοποικιλότητα και την προστασία τοπίου ακολούθησαν παρόμοια πτωτική πορεία και μέχρι το 2022 δεν είχαν επιστρέψει στα επίπεδα του 2015.
Σε εθνικό επίπεδο, παρατηρείται έντονη διαφοροποίηση. Η Δανία ξεχωρίζει, αφιερώνοντας πάνω από το 50% του προϋπολογισμού της για περιβαλλοντική προστασία στη βιοποικιλότητα και τα τοπία. Αντίθετα, η Γερμανία, η Γαλλία και η Πολωνία, μεταξύ άλλων, κατευθύνουν λιγότερο από το 10% σε αυτή την κατηγορία.
Πώς χρησιμοποιείται και προστατεύεται η γη στην ΕΕ;
Η χρήση γης αποτελεί έναν από τους πιο άμεσους παράγοντες αλλαγής της βιοποικιλότητας. Ο τρόπος που διαμορφώνουμε το τοπίο καθορίζει τον διαθέσιμο χώρο για τη λειτουργία των οικοσυστημάτων. Η αστική εξάπλωση, η εντατικοποίηση της γεωργίας και η απώλεια ημι-φυσικών οικοτόπων όπως οι λειμώνες ή οι υγρότοποι διασπούν το φυσικό περιβάλλον και απειλούν την επιβίωση πολλών ειδών.
Διάγραμμα 2: Ποιο ποσοστό της γης της ΕΕ προστατεύεται για τη φύση;
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα LUCAS, το ποσοστό προστατευόμενων περιοχών ανά κράτος μέλος παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις. Η Βουλγαρία προηγείται με 41% του εδάφους της να έχει χαρακτηριστεί ως προστατευόμενο, ενώ ακολουθεί η Σλοβενία με 40,5%. Ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 26,1%, με χώρες όπως η Ισπανία και η Γαλλία να κυμαίνονται ελαφρώς πάνω από αυτό. Αντίθετα, η Φινλανδία (13,4%), η Ιρλανδία (13,9%) και το Βέλγιο (14,7%) εμφανίζουν τα χαμηλότερα ποσοστά.
Η ποσότητα όμως δεν αρκεί: η οικολογική συνάφεια και η χωρική συνοχή είναι εξίσου κρίσιμες. Μεγαλύτερες, συνεχόμενες προστατευόμενες περιοχές (όπως στη Σουηδία) είναι πιο αποτελεσματικές στην υποστήριξη της βιοποικιλότητας από κατακερματισμένα κομμάτια. Οι παράκτιες περιοχές της Βαλτικής και της Βόρειας Θάλασσας, καθώς και οι ακτές της Γαλλίας, ξεχωρίζουν ως βασικές ζώνες προστασίας.
Τι μας λένε τα πουλιά για την υγεία της βιοποικιλότητας;
Τα πουλιά αποτελούν έναν από τους πιο ορατούς και αξιόπιστους δείκτες της βιοποικιλότητας. Αντιδρούν γρήγορα σε μεταβολές των οικοτόπων, στη διαθεσιμότητα τροφής και στις γεωργικές πρακτικές, αντικατοπτρίζοντας έτσι τις γενικότερες περιβαλλοντικές συνθήκες.
Η ΕΕ χρησιμοποιεί τον Δείκτη Κοινών Πουλιών (Common Bird Index), έναν μακροχρόνιο δείκτη που βασίζεται σε πληθυσμιακές τάσεις κοινών ειδών πουλιών. Ο δείκτης παρέχει εικόνα για την εξέλιξη της βιοποικιλότητας σε δασικά και γεωργικά τοπία.
Διάγραμμα 3: Πώς τα πηγαίνουν οι πληθυσμοί πουλιών στην ΕΕ;
Οι πληθυσμοί των δασικών πουλιών έδειξαν ανάκαμψη: ο σχετικός δείκτης αυξήθηκε από 87% το 2016 σε 95,5% το 2023. Αντίθετα, τα αγροτικά είδη παρουσιάζουν συνεχή μείωση: το 2023, ο Δείκτης Αγροτικών Πουλιών έφτασε μόλις το 57,9%. Η συνολική εικόνα —μέσω του Γενικού Δείκτη Πουλιών (85%)— αποκρύπτει τη σοβαρή υποχώρηση ειδών που πλήττονται από την εντατική γεωργία και την απώλεια οικοτόπων.
Το 2020, από τα 417 αξιολογημένα είδη πουλιών στην ΕΕ, μόνο 222 (53,2%) θεωρήθηκαν ασφαλή. Τα υπόλοιπα κατατάχθηκαν σε κατηγορίες ανησυχίας: 42 σχεδόν απειλούμενα, 24 σε μείωση, 33 εξαντλημένα και 96 απειλούμενα. Επιπλέον, 74 είδη δεν έχουν αξιολογηθεί ή έχουν άγνωστη κατάσταση.
Η κατάσταση των πουλιών αποτελεί έναν κρίσιμο “βαρόμετρο” για το περιβάλλον. Η συνεχιζόμενη μείωση των αγροτικών ειδών τονίζει την ανάγκη για πιο στοχευμένες και αποτελεσματικές στρατηγικές προστασίας.
Συμπεράσματα
Η αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων αποδεικνύεται καθοριστική για την παρακολούθηση της προόδου στην προστασία της βιοποικιλότητας στην ΕΕ. Τα δεδομένα μας δείχνουν:
- Η χρηματοδότηση για τη βιοποικιλότητα δεν έχει ακόμη επανέλθει στα επίπεδα του 2015.
- Η προστατευόμενη γη διαφέρει έντονα ανά χώρα, τόσο ποσοτικά όσο και ως προς τη χωρική της κατανομή.
- Οι πληθυσμοί πουλιών, ιδιαίτερα των αγροτικών ειδών, συνεχίζουν να μειώνονται παρά τις επενδύσεις.
Η σύνδεση μεταξύ επενδύσεων, χρήσης γης και παρακολούθησης ειδών αποκαλύπτει κρίσιμες αδυναμίες αλλά και ευκαιρίες. Τα ανοικτά δεδομένα προσφέρουν τις βάσεις για πιο συνεκτικές και αποδοτικές πολιτικές βιοποικιλότητας.
Επιπλέον, πέρα από τους βασικούς δείκτες, η πλατφόρμα data.europa.eu φιλοξενεί πιο εξειδικευμένα σύνολα δεδομένων, όπως το Visual WetlandBirds Dataset με επισημασμένα βίντεο για ανάλυση συμπεριφοράς πουλιών, υποστηρίζοντας προηγμένη έρευνα και καινοτομία στην περιβαλλοντική παρακολούθηση.
Πηγή άρθρου: https://data.europa.eu/