Είμαστε επιχειρηματίες, ακτιβιστές, ακαδημαϊκοί, εισηγμένες εταιρίες, δημόσιοι οργανισμοί, και προγραμματιστές. Για χρόνια, χρησιμοποιούσαμε διαφορετικές λέξεις για να περιγράψουμε αυτό που κάνουμε – MyData, Self Data, VRM (Vendor Relationship Management), Internet of Me, PIMS (Personal Information Management Services) κλπ, ενώ μοιραζόμασταν έναν κοινό στόχο: το να ενδυναμώσουμε τα άτομα σε σχέση με τα προσωπικά τους δεδομένα, βοηθώντας τόσο τα άτομα όσο και τις κοινότητές στις οποίες αυτά ανήκουν να αναπτύξουν γνώση, να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις και να αλληλεπιδρούν πιο συνειδητά και αποτελεσματικά τόσο μεταξύ τους όσο και με οργανισμούς.

Τα τελευταία χρόνια δημιουργήσαμε μαζί ένα δίκτυο του οποίου οι συμμετέχοντες μοιράζονται εμπειρίες, αναπτύσσουν κοινά έργα, συναντώνται στα συνέδρια MyData και συμμετέχουν σε συλλογικές προσπάθειες για μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στα προσωπικά δεδομένα.

Είναι πλέον καιρός να μοιραστούμε αυτό το έργο με τον κόσμο και να αποδείξουμε τον πιθανό αντίκτυπό του σε επίπεδο ατόμων, κοινωνίας και οικονομίας. Σήμερα, πιστεύουμε ότι είναι καιρός να υποστηρίξουμε δημοσίως τις αξίες που μας διέπουν – και να καλέσουμε όσους μοιράζονται αυτές τις αξίες για να ενεργήσουμε μαζί. Συμπορευθείτε μαζί μας ανατρέποντας το τρέχον πρότυπο των προσωπικών δεδομένων. Συμπορευθείτε μαζί μας και ελάτε να δημιουργήσουμε το κίνημα MyData.

ΔΙΑΚΥΡΗΞΗ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ MYDATA

Καθώς η σημασία των προσωπικών δεδομένων στην κοινωνία συνεχίζει να μεγενθύνεται, καθίσταται ολοένα και πιο επείγον να διασφαλιστεί ότι τα άτομα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε και να έχουμε τον έλεγχο των προσωπικών μας δεδομένων, αλλά και να αποκτούμε προσωπική γνώση από τον συνδυασμό των δεδομένων αυτών και να διεκδικούμε μερίδιο από τα οφέλη αυτής της διαδικασίας.

Σήμερα, πλάστιγγα γέρνει ξεκάθαρα προς όφελος των οργανισμών εκείνων οι οποίοι έχουν τη δύναμη να συλλέγουν, να εμπορεύονται και να λαμβάνουν αποφάσεις με βάση δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ενώ τα άτομα μπορούμε μόνο να ελπίζουμε, μετά από κόπο, ότι μπορούμε να αποκτήσουμε έλεγχο, σε κάποιο επίπεδο, για το τι συμβαίνει με τα δεδομένα μας. Οι αλλαγές σε σχέση με την τρέχουσα κατάσταση και οι αρχές που διατυπώνουμε σε αυτή τη Διακήρυξη αποσκοπούν στην αποκατάσταση της ισορροπίας και στην κατεύθυνση ενός ανθρωποκεντρικού οράματος για τα προσωπικά δεδομένα. Πιστεύουμε ότι αποτελούν τις προϋποθέσεις για μια δίκαιη, βιώσιμη και ευημερούσα ψηφιακή κοινωνία των οποίων τα θεμέλια είναι:

• Εμπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση, που βασίζονται σε ισορροπημένες και δίκαιες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και μεταξύ ανθρώπων και οργανισμών·
• Αυτοδιάθεση, που επιτυγχάνεται, όχι μόνο με νομική προστασία, αλλά και με προληπτικές ενέργειες για να μοιραστεί η δύναμη που προέρχεται από τα δεδομένα με τα άτομα·
• Μεγιστοποίηση των συλλογικών οφελών των προσωπικών δεδομένων, με δίκαιο διαμοιρασμό τους μεταξύ των οργανισμών, των ατόμων και της κοινωνίας.

1. MYDATA ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ: ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ

Ο πρωταρχικός στόχος μας είναι να ενδυναμώσουμε τα άτομα να χρησιμοποιούν τα προσωπικά τους δεδομένα προς τους δικούς τους σκοπούς και να τα μοιράζονται με ασφάλεια και με τους δικούς τους όρους. Θα εφαρμόσουμε και θα εξασκήσουμε αυτή την ανθρωποκεντρική προσέγγιση στις δικές μας υπηρεσίες, θα δημιουργήσουμε εργαλεία και θα μοιραστούμε τη γνώση για να βοηθήσουμε και άλλους να κάνουν το ίδιο.

1.1. ΑΠΟ ΤΑ ΤΥΠΙΚΑ ΣΤΑ ΕΦΑΡΜΟΣΙΜΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Σε πολλές χώρες, στα άτομα παρέχονταν νομική προστασία σχετικά με τα δεδομένα τους, ωστόσο τα δικαιώματά τους παρέμεναν, ως επί το πλείστον, σε πολύ τυπικό επίπεδο: δεν ήταν ευρέως γνωστά, ήταν δύσκολο να επιβληθούν και συχνά συγκαλήπτονταν από εταιρικές πρακτικές. Θέλουμε η αληθινή διαφάνεια και η πραγματική, ενσυνήδητη συναίνεση να γίνει το νέο στάνταρ για το πότε οι άνθρωποι και οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Προσβλέπουμε η πρόσβαση και η αποκατάσταση, η δυνατότητα μεταφοράς και το δικαίωμα στη λήθη, να γίνουν δικαιώματα στα οποία θα έχουμε πρόσβαση με ένα κλικ: δικαιώματα που θα είναι τόσο απλά και αποτελεσματικά ώστε να χρησιμοποιηθούν ως οι καλύτερες ηλεκτρονικές υπηρεσίες του σήμερα και του αύριο.

1.2. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Οι κανονισμοί για την προστασία των δεδομένων και οι κώδικες εταιρικής δεοντολογίας έχουν σχεδιαστεί για την προστασία των ατόμων από την κατάχρηση και την κακή χρήση των προσωπικών τους δεδομένων από τους οργανισμούς. Παρόλο που αυτά παραμένουν απαραίτητα, σκοπεύουμε να αλλάξουμε τις κοινές πρακτικές προς μια κατεύθυνση στην οποία τα άτομα προστατεύονται και είναι εξουσιοδοτημένα να χρησιμοποιούν τα δεδομένα που διαθέτουν οι οργανώσεις γι ‘αυτά. Παραδείγματα τέτοιων χρήσεων περιλαμβάνουν την απλούστευση της διοικητικής γραφειοκρατίας, την επεξεργασία δεδομένων από πολλαπλές πηγές για τη βελτίωση της αυτογνωσίας του ατόμου, των εξατομικευμένων βοηθών τεχνητής νοημοσύνη (AI), της λήψης αποφάσεων και της ανταλλαγής δεδομένων υπό τους όρους του ίδιου του ατόμου.

1.3. ΑΠΟ ΤΑ ΚΛΕΙΣΤΑ ΣΤΑ ΑΝΟΙΚΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Η σημερινή οικονομία δεδομένων δημιουργεί διαδικτυακά δεδομένα που ευνοούν τις πλατφόρμες που είναι ικανές να συλλέγουν και να επεξεργάζονται μαζικά μεγάλες ποσότητες προσωπικών δεδομένων. Αυτές οι πλατφόρμες κλειδώνουν τις αγορές, όχι μόνο για τους ανταγωνιστές τους αλλά και για τις περισσότερες επιχειρήσεις που κινδυνεύουν να χάσουν την άμεση πρόσβαση στους πελάτες τους. Αφήνοντας τα άτομα να έχουν τον έλεγχο του τι συμβαίνει με τα δεδομένα τους, προσβλέπουμε στο να δημιουργήσουμε μια πραγματικά ελεύθερη ροή δεδομένων – ελεύθερα αποφασισμένη από τα άτομα, απαλλαγμένη από σημεία στραγγαλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο – και να δημιουργήσουμε ισορροπία, δικαιοσύνη, διαφορετικότητα και ανταγωνισμό στην ψηφιακή οικονομία.

2. ΡΟΛΟΙ MYDATA: ΠΟΙΟΣ ΚΑΝΕΙ ΤΙ;

Σημειώστε ότι: Οι “Ρόλοι” δεν ισοδυναμούν με τους “Παίκτες” ένα άτομο ή ένας οργανισμός μπορούν να κατέχουν έναν ή περισσότερους ρόλους ταυτόχρονα.

ΑΤΟΜΟ

Ένας ιδιώτης που είναι υπεύθυνος για τη χρήση των δικών του προσωπικών δεδομένων, για δικούς του σκοπούς, και διατηρεί σχέσεις με άλλα άτομα, υπηρεσίες ή οργανισμούς.

ΠΗΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Μια πηγή δεδομένων συλλέγει και επεξεργάζεται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που ενδέχεται να επιθυμούν να έχουν πρόσβαση και να χρησιμοποιούν οι άλλοι ρόλοι (συμπεριλαμβανομένων των ατόμων).

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΧΡΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Μια υπηρεσία που κάνει χρήση δεδομένων μπορεί να εξουσιοδοτηθεί για τη λήψη και τη χρήση προσωπικών δεδομένων από μία ή περισσότερες πηγές δεδομένων.

ΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Ένας Χειριστής Προσωπικών Δεδομένων επιτρέπει σε ιδιώτες να έχουν πρόσβαση, να διαχειρίζονται και να χρησιμοποιούν τα προσωπικά τους δεδομένα, καθώς και να ελέγχουν τη ροή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με, αλλά και μεταξύ, πηγών δεδομένων και υπηρεσιών που χρησιμοποιούν δεδομένα. Οι ιδιώτες μπορούν να είναι χειριστές των δεδομένων του εαυτού τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι χειριστές δεν χρησιμοποιούν τις ίδιες τις πληροφορίες, αλλά επιτρέπουν τη συνδεσιμότητα και την ασφαλή ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ άλλων ρόλων στο οικοσύστημα.

3. ΑΞΙΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ MYDATA: ΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΝΑ ΠΕΤΥΧΟΥΜΕ

Προκειμένου να δημιουργηθούν οι μετατοπίσεις που είναι απαραίτητες για μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση των προσωπικών δεδομένων, δεσμευόμαστε να εργαστούμε υπέρ και να υποστηρίξουμε τις ακόλουθες αρχές:

3.1 ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Τα άτομα πρέπει να είναι εξουσιοδοτημένα με τη διαχείριση της προσωπικής τους ζωής τόσο όταν βρίσκονται online όσο και offline. Θα πρέπει να τους παρέχονται όλα εκείνα τα πρακτικά μέσα για να κατανοούν και να ελέγχουν αποτελεσματικά ποιος έχει πρόσβαση σε δεδομένα σχετικά με αυτά και πώς τα χρησιμοποιεί και πως τα μοιράζεται.

Θέλουμε η ιδιωτικότητα, η ασφάλεια των δεδομένων και η ελαχιστοποίηση των δεδομένων να γίνουν συνήθης πρακτική στο σχεδιασμό εφαρμογών. Θέλουμε οι οργανισμοί να επιτρέπουν σε άτομα να κατανοούν τις πολιτικές απορρήτου και να γνωριζούν πως να τις ενεργοποιούν. Θέλουμε τα άτομα να ενδυναμωθούν στο να δώσουν, να αρνηθούν ή να ανακαλέσουν τη συγκατάθεσή τους για διαμοιρασμό των δεδομένων τους έχοντας πρώτα σαφώς κατανοήσει γιατί, με ποιον τρόπου και σε ποιον χρόνο θα χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα τους. Τελικά, θέλουμε οι όροι και οι προϋποθέσεις για τη χρήση των προσωπικών δεδομένων να γίνουν διαπραγματεύσιμα με έναν δίκαιο τρόπο μεταξύ ατόμων και οργανισμών.

3.2 ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΩΣ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ

Η αξία των προσωπικών δεδομένων αυξάνεται εκθετικά με την ποικιλομορφία τους· ωστόσο, το ίδιο συμβαίνει και με την απειλή για την ιδιωτικότητα του ατόμου. Αυτή η αντίφαση μπορεί να λυθεί αν τα άτομα γίνουν οι “κόμβοι” όπου, ή μέσω των οποίων, γίνεται η διασταύρωση των προσωπικών δεδομένων.

Δίνοντας τη δυνατότητα στα άτομα να έχουν μια εικόνα 360 μοιρών των δεδομένων τους και να ενεργούν ως “σημείο ολοκλήρωσης”, θέλουμε να δώσουμε τη δυνατότητα σε μια νέα γενιά εργαλείων και υπηρεσιών που παρέχουν βαθιά εξατομίκευση και δημιουργούν νέα γώνση από τις βάσεις δεδομένων, χωρίς όμως να συμβιβάζονται με θέματα ιδιωτικότητας του ατόμου ή να προσθέτουν πληροφορία στο ποσό των προσωπικών δεδομένων που υπάρχει διαθέσιμο.

3.3 ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

Σε μια κοινωνία οδηγούμενη από τα δεδομένα, όπως και σε κάθε κοινωνία, τα άτομα δεν πρέπει να θεωρούνται απλώς πελάτες ή χρήστες προκαθορισμένων υπηρεσιών και εφαρμογών. Θα πρέπει να θεωρούνται ελεύθεροι και αυτόνομοι πράκτορες, ικανοί να θέτουν και να επιδιώκουν τους δικούς του στόχους. Θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα ενεργειών και πρωτοβουλιών.

Επιθυμούμε τα άτομα να είναι σε θέση να διαχειρίζονται με ασφάλεια τα προσωπικά τους δεδομένα με τον δικό τους προτιμώμενο τρόπο. Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε τα άτομα να έχουν τα εργαλεία, τις δεξιότητες και τη βοήθεια για να μετατρέψουν τα προσωπικά τους δεδομένα σε χρήσιμες πληροφορίες, γνώσεις και αυτόνομη λήψη αποφάσεων. Πιστεύουμε ότι αυτές είναι οι προϋποθέσεις για δίκαιες και ευεργετικές σχέσεις βασισμένες στα δεδομένα.

3.4 ΦΟΡΗΤΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

Η φορητότητα των προσωπικών δεδομένων, που επιτρέπει στα άτομα να αποκτήσουν και να επαναχρησιμοποιήσουν τα προσωπικά τους δεδομένα για δικούς τους σκοπούς και σε διάφορες υπηρεσίες, είναι το κλειδί για να γίνει η μετάβαση από δεδομένα που κρατούνται σε κλειστά σιλό, σε δεδομένα που λειτουργούν ως επαναχρησιμοποιήσιμες πηγές. Η φορητότητα των δεδομένων δεν πρέπει να αποτελεί απλώς ένα νόμιμο δικαίωμα, αλλά να συνδυάζεται με πρακτικά μέσα.

Επιθυμούμε να ενδυναμώσουμε τα άτομα να μεταφέρουν αποτελεσματικά τα προσωπικά τους δεδομένα, τόσο με τη λήψη τους στις προσωπικές τους συσκευές όσο και με τη μεταφορά τους σε άλλες υπηρεσίες. Σκοπεύουμε να βοηθήσουμε τις Πηγές Δεδομένων να καταστήσουν αυτά τα δεδομένα διαθέσιμα με ασφάλεια και ευκολία, σε ένα δομημένο, κοινά χρησιμοποιούμενο και μηχαναγνώσιμο μορφότυπο (format). Αυτό ισχύει για όλα τα προσωπικά δεδομένα ανεξάρτητα από τη νομική βάση (σύμβαση, συγκατάθεση, νόμιμο συμφέρον, κλπ.) συλλογής του, με πιθανές εξαιρέσεις για τυχόν εμπλουτισμένα δεδομένα.

3.5 ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗ

Οι οργανισμοί που χρησιμοποιούν τα δεδομένα ενός ατόμου πρέπει να διευκρινίζουν τι κάνουν με αυτά και γιατί, και πρέπει να κάνουν αυτό ακριβώς που περιγράφουν. Θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τις προβλεπόμενες αλλά και ακούσιες συνέπειες της κατοχής και χρήσης προσωπικών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, συμβάντων ασφαλείας, και να επιτρέπουν σε άτομα να ζητούν ευθύνες από αυτούς.

Θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι οι όροι και οι πολιτικές απορρήτου αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα, με τρόπους που επιτρέπουν στους ανθρώπους να κάνουν ενσυνήδητες επιλογές εκ των προτέρων και μπορούν να επαληθευτούν κατά τη διάρκεια και μετά από τις επιχειρήσεις. Θέλουμε να επιτρέψουμε σε άτομα να καταλάβουν πώς και γιατί οι αποφάσεις βασίζονται στα δεδομένα τους. Θέλουμε να δημιουργούμε εύχρηστα και ασφαλή κανάλια για τα άτομα ώστε να βλέπουν και να ελέγχουν τι συμβαίνει με τα δεδομένα τους, να τους προειδοποιούν για πιθανά προβλήματα και να μπορούν να αμφισβητήσουν τυχόν αλγοριθμικές αποφάσεις.

3.6 ΔΙΑΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

Ο σκοπός της διαλειτουργικότητας είναι να μειωθεί η τριβή κατά τη ροή δεδομένων από πηγές δεδομένων σε υπηρεσίες που χρησιμοποιούν δεδομένα, εξαλείφοντας τις δυνατότητες κλειδώματος δεδομένων. Αυτό θα πρέπει να επιτευχθεί ακολουθώντας σταθερή πορεία προς τις συνήθεις επιχειρηματικές πρακτικές και τεχνικά στανταρντς.

Προκειμένου να μεγιστοποιηθούν οι θετικές επιπτώσεις των ανοιχτών οικοσυστημάτων, θα εργαστούμε με στόχο τη διαλειτουργικότητα των δεδομένων, των ανοιχτών API, των πρωτοκόλλων, των εφαρμογών και των υποδομών, ώστε όλα τα προσωπικά δεδομένα να είναι φορητά και επαναχρησιμοποιήσιμα, χωρίς να χαθεί ο έλεγχος των χρηστών. Θα βασιστούμε σε κοινά αποδεκτά πρότυπα, οντολογίες, βιβλιοθήκες και σχήματα ή θα βοηθήσουμε στην ανάπτυξη νέων, εάν αυτό κριθεί απαραίτητο.

4. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΒΗΜΑ

• Υπογράψτε την Διακύρηξη, σαν άτομο και/ή σαν οργανισμός. Αυτή η διακύρηξη είναι γραμμένη σε μέλλοντα χρόνο: αν ο οργανισμός σας δεν είναι ακόμη έτοιμος, αλλά έχει αποφασίσει να προχωρήσει προς αυτήν την κατεύθυνση, σας ενθαρρύνουμε και πάλι να υπογράψετε τη διακύρηξη!
• Σχολιάστε την Διακύρηξη. Αυτή η Διακύρηξη θα εξελιχθεί με τον χρόνο, βασιζόμενη στις δικές σας ιδέες και την πρακτική εμπειρία. Θα υπάρξει μια πρώτη αναθεώρηση μετά από 6 μήνες.
• Χρησιμοποιήστε τη Διακύρηξη για να εξελίξετε τα προσωπικά σας έργα και τις προσδοκίες σας. Βασίστε το πλαίσιο εμπιστοσύνης ή τους όρους χρήσης των υπηρεσιών σας στην διακύρηξη αυτή. Χρησιμοποιήστε την για να πείσετε πελάτες, συνεργάτες, ενδιαφερόμενα μέρη, κλπ.

ΠΗΓΕΣ

Αυτή η Διακύρηξη των Αρχών αντλεί έμπνευση από διάφορες πηγές, με σημαντικότερες τις ακόλουθες:

• The MyData Principles (Open Knowledge Finland)
• The MesInfos Self Data Charter (Fing)
• The Project VRM Principles (Project VRM)
• The ODI data sharing principles (Open Data Institute)
• The Personal Data Ecosystem Roles & Definitions (PDEC)

Η μετάφραση της διακήρυξης στα ελληνικά έγινε από τον Απόστολο Κρητικό και είναι διαθέσιμη στο github

Λίγα Λόγια για τη Πρωτοβουλία MyData

Η βραβευμένη διεθνής πρωτοβουλία MyData (https://mydata.org/) ξεκίνησε το 2016 ως ένα συνέδριο συνάντησης των διαφορετικών πρωτοβουλιών για την ανάδειξη των προσωπικών δεδομένων στην κορυφή της ατζέντας τόσο των ερευνητικών όσο και των επιχειρηματικών και των πολιτικών διεργασιών.  

Σήμερα αποτελεί πλέον έναν αναγνωρισμένο διεθνή οργανισμό με την επωνυμία MyData Global με παρουσία στην χώρα μας μέσω του MyData Greek Hub τον οποίο έχει αναλάβει ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών ΕΕΛΛΑΚ.

Πιο συγκεκριμένα, στόχος του διεθνούς οργανισμού Mydata είναι η αναδιαμόρφωση του οικοσυστήματος των προσωπικών δεδομένων, εισάγοντας την παραδοχή πως όλοι οι άνθρωποι, τα υποκείμενα της επεξεργασίας, θα πρέπει να έχουν τον τελικό και πλήρη έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων. Σε αυτή την κατεύθυνση έχει διαμορφώσει και επεκτείνει ένα ρεαλιστικό κατανεμημένο οικοσύστημα διαχείρισης προσωπικών δεδομένων, βασισμένο σε μία θεωρητικά θεμελιωμένη αρχιτεκτονική και λειτουργικές τεχνολογικές λύσεις.